Bitwa pod Chorzelami

Bitwa pod Chorzelami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	23 sierpnia 1920
Miejsce	pod Chorzelami
Terytorium	Polska
Przyczyna	operacja warszawska (pościg)
Wynik	klęska Brygady Syberyjskiej
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Kazimierz Rumsza Gaja Gaj
Siły
Brygada Syberyjska 1 Syberyjski pp 2 Syberyjski pp oddziały 3 KK
brak współrzędnych

Bitwa pod Chorzelami – walki Brygady Syberyjskiej płk. Kazimierza Rumszy z oddziałami sowieckiego III Korpusu Kawalerii Gaja Gaja w czasie pościgu prowadzonego w ramach operacji warszawskiej.

Sytuacja ogólna

4 lipca 1920 ruszyła II ofensywa sowieckiego Frontu Zachodniego pod hasłem: Na zachodzie ważą się losy wszechświatowej rewolucji – po trupie Polski wiedzie droga do wszechświatowego pożaru... Na Wilno – Mińsk – Warszawę – marsz!^[2][3]. W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy czerwonoarmistów Michaiła Tuchaczewskiego^[4][5]. Kolejne próby zatrzymania wojsk sowieckich prących na zachód nie przynosiły spodziewanych rezultatów. Obchodzący ugrupowanie obronne od północy III Korpus Kawalerii Gaja wymuszał dalszy odwrót wojsk polskich^[6]. Tempo natarcia wojsk sowieckich, jak na owe czasy, wydawało się oszałamiające i wynosiło ok. 20–30 km na dobę^[7]. Wojsko Polskie traciło kolejno „linię dawnych okopów niemieckich”, linię Niemna i Szczary^[8], czy wreszcie linię Bugu^[9][10][11]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła^[12]. W godzinach wieczornych 6 sierpnia Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz do przegrupowania i reorganizacji wojsk^[13].

Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał utworzenie 5 Armii z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem^[14]. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do oparcia obrony na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą^[15]. 14 sierpnia dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcy Frontu Północnego gen. Józefa Hallera rozkaz uderzenia na 15 Armię Augusta Korka^[16]. Dwa dni później ruszyła kontrofensywa znad Wieprza^[17]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[18]. W ostatniej fazie bitwy nad Wisłą grupa gen. Aleksandra Osińskiego została skierowana ku granicy pruskiej w celu odcięcia odwrotu cofających się znad dolnej Wisły sowieckiej 4 Armii Aleksandra Szuwajewa i III Korpusu Kawalerii Gaja Gaja^[19].

Walki pod Chorzelami

Nocą z 22 na 23 sierpnia Brygada Syberyjska przegrupowała się forsownym marszem z Makowa w rejon Chorzel. Jej oddziały rozrzucone były na przestrzeni ok. 20 km. Dowódca brygady płk Kazimierz Rumsza zarządził jednodniowy odpoczynek^[19]. W Chorzelach stacjonował sztab brygady, dwa bataliony 1 Syberyjskiego pułku piechoty i bateria artylerii, w Myszyńcu rozlokował się III batalion z jednym działem, Krzynowłogę Wielką obsadził II/2 Syberyjskiego pp z dwoma działami, a I batalion zatrzymał się w Janowie^[20]. Wysłano też patrole w celu nawiązania łączności z 17 Dywizją Piechoty^[21]. Wieczorem 22 sierpnia pod Krzynowłogami pojawiły się ubezpieczenia czołowe sowieckiej kawalerii. W nocy do dowódcy polskiej brygady doszły informacje o porażce 202 pułku piechoty pod Grabowem i przebiciu się oddziałów III Korpusu Kawalerii przez zaporę 18 Dywizji Piechoty pod Wyszynami i Szydłowem^[22]. Drogą na Chorzele maszerowały przemieszane oddziały piechoty i tabory sowieckiej 53 Dywizji Strzelców, a po jej obu stronach przemieszczała się kawaleria Gaja^[19]. Rano 23 sierpnia oddziały korpusu Gaja uderzyły na Krzynowłogę Wielką. Dobrze zorganizowana obrona 2 Syberyjskiego pp powstrzymała kozaków. Kawaleria sowiecka cofnęła się na południowy zachód. Pułkownik Rumsza niewłaściwie ocenił sytuację i wydał rozkaz rozpoczęcia pościgu za czerwonoarmistami. II batalion opuścił dogodne stanowiska obronne i skierował się na Grabowo – Dąbrownę. Tam trafił wprost na główne siły korpusu Gaja. W ciągu niespełna pół godziny batalion został rozbity, a jego żołnierze zaczęli w nieładzie wycofywać się do Chorzel^[19]. Do obrony Chorzel stanęli nie tylko żołnierze syberyjskiego pułku, ale i różnych służb (łącznościowcy, kucharze, pisarze itp.). Około 9.00 na miasto uderzyła sowiecka kawaleria. Najcięższe walki toczono o pobliski lasek^[23]. Na broniący go 1 Syberyjski pp skoncentrowało swój ogień pięć baterii artylerii korpusu Gaja. Około południa polski pułk wycofał się z lasku i nastąpiła godzinna przerwa w walce^[24]. W tym czasie płk Rumsza podjął mocno spóźnioną decyzję ściągnięcia do Chorzel innych oddziałów brygady. Do miasta dotarły tylko resztki pobitego II batalionu. Około 13.00 Sowieci wznowili natarcie. W trakcie pięciogodzinnych walk Polacy odrzucili kilka zmasowanych ataków kawalerii. Jednak około 17.00 obrońcom zaczęło brakować amunicji i płk Rumsza musiał wycofać swoje oddziały na skraj lasu na południe od Chorzel^[25][26]. Dopiero około 19.00 w miejsce bitwy przybył I/2 Syberyjskiego pp. Po wymianie ognia w oddziałami 3 KK wycofał się w kierunku granicy pruskiej^[27]. W nocy z 23 na 24 sierpnia zarządzono odwrót całej Brygady Syberyjskiej w kierunku na Małowidz. Maszerowano bocznymi drogami, a z pomocą w roli przewodników spieszyła miejscowa ludność^[28].

Bilans walk

Porażka Brygady Syberyjskiej pod Chorzelami umożliwiła sowieckiemu III Korpusowi Kawalerii kontynuowanie odwrotu na wschód. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego musiało utworzyć w rejonie Kolna i Łomży kolejny pierścień okrążenia złożony z oddziałów 14. i 15 Dywizji Piechoty. Pod Chorzelami utworzono tzw. grupę chorzelską w składzie 70 pułk piechoty i dywizjon 17 pułku artylerii polowej. Grupa opanowała Chorzele 24 sierpnia. Wzięto jeńców, cztery porzucone działa i dwa samochody.
W boju Brygada Syberyjska straciła 59 poległych, 241 rannych, 150 jeńców, kilkanaście ckm^[25].

Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 24 sierpnia 1920 donosił^[29]:

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Franciszek Dindorf-Ankowicz: Zarys historii wojennej 82-go Syberyjskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Włodzimierz Scholze-Srokowski, Michał Daniszewski: Zarys historii wojennej 83-go Syberyjskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919 – 30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne. Warszawa: Rytm, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.