Tarihî Asansör, İzmir'de bulunan tarihsel bir yapıdır.
Turgut Reis Mahallesi'nde, biri diğerinden 58 m yüksekte olan Mithatpaşa Caddesi ile, Şehit Nihatbey Caddesi'nin arasında işleyen iki asansörü barındıran asansör kulesidir. 1907 yılında Musevi iş insanı "Nesim Levi (Bayraklıoğlu)" tarafından yaptırılan asansör, birinden diğerine 155 basamakla ulaşılan iki semt arasında hızlı ve kolay ulaşım sağlama amacıyla yaptırılmıştır. Günümüzde İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından eğlence, kültür ve dinlenme mekanı olarak kullanılır; kentin önemli bir turistik durağıdır.[1]
Tarihçe
İzmir'in Karataş bölgesi tarih boyunca taş ocağı olarak kullanıldığından, sahil şeridi (bugünkü Mithatpaşa Caddesi) ile yukarıdaki Halil Rıfat Paşa semti uçurumlarla birbirinden ayrılmıştı. İki semt arasına Türklerin “Karataş Merdivenleri”, yukarıdaki semte yerleşen Yahudilerin “Devidasların Merdiveni” adını verdikleri merdivenler yapıldı.[2] Merdivenlerin üst kısmındaki Devidas ailesinin evi, aşağıdaki en büyük evde ise Nesim Levi (Bayraklıoğlu) adlı tüccarın evi bulunuyordu. Baba Devidas'ın bir gün merdivenlerde düşüp ayağını kırmasından sonra dostu Nesim Levi'nin Avrupa şehirlerinde gördüklerine benzer bir asansör yapma fikrini geliştirdiği anlatılır.[2] Asansör kulesi Marsilya'dan getirtilen tuğlalar ile yapıldı. İnşaatı 1907'de tamamlandı. 1942 yılında satılıncaya kadar geliri Karataş Musevi Hastanesi'nin giderlerini karşılamakta kullanılıyordu.[3]
Asansör giriş kapısının üzerinde, İbranice yazının yanı sıra Fransızca "Ascenseur Construit Par Mon. Nissim Levy 1907'" yazılı kitabe bulunmaktadır.[4] Asansör kulesi, taş yapı temeli üzerine tuğla örülü olup asansörün taş yapı bölümünün ardından balkona kadar iki kademede ufalarak devam eden tuğla döşemeleri, Marsilya'dan getirilmiştir.[5] Asansörün varış noktasında, demir konsollar ile taşınan ve dökme demir korkulukları çeşitli motiflerle süslenmiş ahşap bir balkon bulunur.
Uzun yıllar Jozef Palambo tarafından işletildi.[6] 1942 yılında el değiştiren asansör, işleticilerin iş bırakması, ölmesi gibi nedenlerle bir süre kapalı kaldıktan sonra 1983'te İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne aynı amaçla kullanılmak şartıyla bağışlandı. 1985 yılında Burhan Özfatura'nın belediye başkanlığı döneminde restore edildi.[1] 1985’teki restorasyondan önce kuledeki asansörlerden biri buharla, diğeri elektrikle çalışırdı. 1985'te, asansörlerin her ikisi de elektrikle çalışacak şekilde düzenlenmiştir. Yüksel Çakmur döneminde Dario Moreno Sokağı'ndaki sokakla sınırlı restorasyonla birlikte bir tadilat daha geçirmiş ve 20 Haziran 1993'te hizmete açılmıştır.
Yapının sahipleri sırasıyla Nesim Levi Bayraklıoğlu (yapının banisi), Şerif Remzi Reyent (1942'te satın aldı), Ayla Ökmen ve İzmir Büyükşehir Belediyesi (1983'ten beri) olmuştur.
Günümüzde asansör çalışır durumda olup üst katı ise kafeterya ve küçük bir seyir balkonu ile hizmet vermektedir. Asansöre, halk arasında “Asansör Çıkmaz Sokağı” olarak bilinen, resmi adı “Dario Moreno” olan sokaktan ulaşılmaktadır. Kule, taş olan iki bölümden sonra tuğla olarak yükselir. Yapının Şehit Nihatbey Caddesi'ne ulaştığı yerde demir konsollar üzerinde taşınan ahşap bir balkon bulunur. Bu balkondan İzmir şehri kuşbakışı izlenebilmektedir.
^ab"Asansör-Karataş, Seramik Türkiye Dergisi, Sayı 14, Mart- Nisan 2006" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2012.
Asansör'ün üst girişi ve küçük seyir balkonu
Aşağıdan görünümü
Asansör'ün alt girişi
Asansörün üst kısmından İzmir manzarası
Asansörün bulunduğu sokaktan bir görünüm.
Zeminden görünüm
Şehit Nihatbey Caddesi'nden görünüm
Asansör'den İzmir Körfezi ve Konak Meydanı manzarası
