İbrahim Reisi

Hüccetülislam[1][2][3][4]
İbrahim Reisi
ابراهیم رئیسی
2024'te Reisi
8. İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Görev süresi
3 Ağustos 2021 - 19 Mayıs 2024
Dini Lider Ali Hamaney
Birinci Yardımcı Muhammed Muhbir
Yerine geldiği Hasan Ruhani
Yerine gelen Muhammed Muhbir (vekâleten)
İran Yargı Erki Başkanı
Görev süresi
7 Mart 2019 - 1 Temmuz 2021
Yerine geldiği Sadık Laricani
Yerine gelen Gulam Hüseyin Muhsini-Ejei
İran Başsavcısı
Görev süresi
23 Ağustos 2014 - 1 Nisan 2016
Yerine geldiği Gulam Hüseyin Muhsini-Ejei
Yerine gelen Muhammed Cafer Muntazeri
Uzmanlar Meclisi Üyesi
Görev süresi
24 Mayıs 2016 - 19 Mayıs 2024
Seçim bölgesi Güney Horasan Eyaleti
Görev süresi
20 Şubat 2007 - 21 Mayıs 2016
Seçim bölgesi Güney Horasan Eyaleti
Kişisel bilgiler
Doğum Seyyid İbrahim Reisülsedati
14 Aralık 1960
Meşhed, İran
Ölüm 19 Mayıs 2024 (63 yaşında)
Doğu Azerbaycan Eyaleti, İran
Ölüm nedeni Helikopter kazası
Partisi Muharip Din Adamları Derneği[5]
Evlilik(ler) Cemile Alemülhüda[6]
İlişkiler Ahmed Alemülhüda (kayınpederi)
Çocuk(lar) 2[7]
Bitirdiği okul Şehid Mutahhari Üniversitesi[5]
Dini Şii İslam (Caferilik)
Resmî site https://raisi.ir/

Seyyid İbrahim Reisülsedati (Farsça: سید ابراهیم رئیس‌الساداتی) yaygın olarak bilinen adıyla İbrahim Reisi (Farsça: ابراهیم رئیسی; 14 Aralık 1960 - 19 Mayıs 2024[8][9]), İranlı muhafazakâr politikacı, hukukçu ve İran'ın eski cumhurbaşkanıydı.[10] İlkeci ve Müslüman bir hukukçu olarak 2021 seçimlerinden sonra cumhurbaşkanı olmuştu. 19 Mayıs 2024 tarihinde, Azerbaycan sınırındaki Culfa kasabasına yakın bir bölgede geçirdiği helikopter kazasında ölmüştür.

Reisi, İran yargı sisteminde 2004-2014 yılları arasında Başsavcı Yardımcılığı, 2014-2016 yılları arasında Başsavcılık ve 2019-2021 yılları arasında Başyargıçlık gibi çeşitli görevlerde bulundu. Ayrıca 1980'lerde ve 1990'larda Tahran Savcısı ve Savcı Yardımcısı olarak görev yaptı. 2016'dan 2019'a kadar bir bonyad olan Astan Quds Razavi'nin Vasisi ve Başkanı oldu. Güney Horasan Eyaleti'nden Uzmanlar Meclisi üyesidir ve ilk kez 2006 seçimlerinde bu göreve seçildi. Meşhed Cuma Namazı Hatibi ve İmam Rıza Türbesi Büyük İmamı Ahmed Alamolhoda'nın damadıdır.

Reisi, 2017 yılında muhafazakâr İslam Devrimi Güçleri Halk Cephesi'nin adayı olarak cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu ve %57'ye %38,3 oyla ılımlı mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye karşı kaybetti. Sıklıkla "Tahran Kasabı" olarak anılan İbrahim Reisi, 1988 yılında İran'da binlerce siyasi mahkûmun idam edilmesinden sorumlu olan ve bu nedenle "ölüm komitesi" olarak adlandırılan kovuşturma komitesindeki dört kişiden biriydi. ABD Yabancı Varlıklar Kontrol Ofisi tarafından 13876 sayılı Yürütme Emri uyarınca yaptırım uygulanmaktadır. Uluslararası insan hakları örgütleri ve Birleşmiş Milletler özel raportörleri tarafından insanlığa karşı suç işlemekle itham edilmektedir.

Reisi, 2021'de oyların %62,9'unu alarak Hasan Ruhani'nin yerine ikinci kez cumhurbaşkanlığına aday oldu. Birçok gözlemciye göre 2021 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerine Ali Hamenei'nin müttefiki olarak görülen Reisi lehine hile karıştırıldı. Reisi genellikle Hamanei'nin yerine Dini Lider olarak geçecek isim olarak görülmektedir. İran siyasetinde sertlik yanlısı olarak kabul edilen Reisi'nin cumhurbaşkanlığı döneminde ABD ile Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) müzakereleri çıkmaza girdi ve 16 Eylül'de Mehsa Emini'nin ölümüyle tetiklenen 2022 sonlarında ülke genelinde geniş çaplı protestolar yaşandı. Reisi döneminde İran, uranyum zenginleştirme faaliyetlerini yoğunlaştırdı, uluslararası denetimleri engelledi ve Ukrayna'yı işgal eden Rusya'ya destek verdi. Ayrıca İran, Gazze çatışması sırasında İsrail'e füze ve insansız hava aracı saldırısı düzenledi ve Hizbullah ve Husi hareketi gibi vekil grupları silahlandırmaya devam etti.

İlk yılları ve eğitimi

İbrahim Reisi, 14 Aralık 1960 tarihinde Meşhed'in Noghan bölgesinde din adamı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Seyid Hacı, o 5 yaşındayken öldü.[11][12] Reisi, soy olarak Hüseyin ibn Ali (Hüseyni) Seyyidlerindendir ve Ali ibn Hüseyin Zeynel Abidin Seyyidlerine bağlıdır.[13]

Reisi, ilk eğitimini "Cevadiye Okulu"nda aldı ve daha sonra Havza'da İslami ilahiyat okulunda okudu. 1975 yılında Kum Ruhban Okulu'ndaki eğitimine devam etmek için "Ayetullah Boroujerdi Okulu"na gitti. Motahari Üniversitesi'nden özel hukuk alanında doktora derecesi aldığını iddia etmektedir; ancak bu tartışmalıdır.

Yargıçlık kariyeri

İlk görevleri

1981 yılında Kerec savcılığına atandı. Daha sonra Hemedan Savcısı olarak atandı ve her iki görevi birlikte yürüttü. Birbirinden 300 km'den daha uzak iki şehirde aynı anda faaliyet gösterdi.[14] Dört ay sonra Hemedan Eyaleti Savcısı olarak atandı.

Tahran savcı yardımcısı

1985'te Tahran Savcı Yardımcılığına atandı ve başkente taşındı.[15] Üç yıl sonra, 1988'in başlarında Ruhullah Humeyni'nin dikkatini çekti ve Luristan, Simnan ve Kirmanşah gibi bazı vilayetlerdeki hukuki sorunları ele almak için Ruhullah Humeyni'den yargıdan bağımsız özel hükümler aldı.

1988 infazları

Hüseyin Ali Muntazeri, Reisi'yi 1988 yılında İranlı siyasi mahkumların idam edilmesine karışan dört kişiden biri olarak adlandırdı.[16] Diğer kişiler Morteza Eshraghi (Tahran Savcısı), Hossein-Ali Nayeri (Yargıç) ve Mostafa Pourmohammadi (Evin'deki MOI temsilcisi) idi. İlk iki kişinin isimleri Humeyni'nin emrinde geçmektedir. Pourmohammadi, infazlardaki rolünü reddetti ancak Reisi, konuyla ilgili bir açıklama yapmadı.[17][18] Bu savcılık komitesi binlerce infaza karıştığı için gayri resmi olarak 'ölüm komitesi' olarak adlandırılmaktadır.[19][20][21]

1980'lerde Reisi

1988 İranlı siyasi mahkûmların infazı, 19 Temmuz 1988'de başlayan ve yaklaşık beş ay süren, İran genelinde devlet destekli bir dizi siyasi mahkûm infazıdır.[22][23][24][25] Öldürülenlerin çoğunluğu İran Halkın Mücahitleri'nin destekçileriydi, ancak Fedailer ve İran Tudeh Partisi (Komünist Parti) de dahil olmak üzere diğer sol grupların destekçileri de idam edildi.[26][27] Uluslararası Af Örgütü'ne göre "binlerce siyasi muhalif, İran'ın ülke genelindeki gözaltı tesislerinde sistematik olarak zorla kaybedilmeye maruz bırakıldı ve İran Dini Lideri tarafından verilen ve ülke genelindeki cezaevlerinde uygulanan bir emir uyarınca yargısız infaz edildi. Bu süre zarfında öldürülenlerin birçoğu bu süreçte işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezalara maruz kalmıştır."[28]

Cinayetler, hem kapsamı hem de örtbas edilmesi bakımından modern İran tarihinde emsali olmayan bir siyasi tasfiye olarak nitelendirildi.[29] Ancak idam edilen mahkumların kesin sayısı tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Uluslararası Af Örgütü düzinelerce mahkum yakınıyla görüştükten sonra bu sayıyı binlerle ifade ederken, dönemin Dini Lideri Ruhullah Humeyni'nin yardımcısı Hüseyin Ali Muntazeri, anılarında bu sayıyı 2.800 ila 3.800 arasında vermektedir,[30] ancak alternatif bir tahmine göre bu sayı 30.000'i aşmaktadır.[31] Sayının çokluğu nedeniyle mahkumlar altışarlı gruplar halinde forkliftlere yükleniyor ve yarım saatlik aralıklarla vinçlere asılıyordu.[32]

Üst düzey görevler

Humeyni'nin ölümünden ve Ali Hamenei'nin yeni Dini Lider olarak seçilmesinden sonra Reisi, yeni atanan Başsavcı Muhammed Yezdi tarafından Tahran savcısı olarak görevlendirildi. Bu görevi 1989'dan 1994'e kadar beş yıl boyunca sürdürdü. 1994 yılında Genel Teftiş Bürosu'nun başına getirildi.

Reisi, 2004 yılından 2014 yılına kadar İran Başyargıcı Mahmud Haşimi Şahrudi tarafından atandığı İran Başyargıcı Birinci Yardımcısı olarak görev yaptı. Sadık Laricani'nin ilk dönem başyargıçlığı sırasında da görevini sürdürdü. Daha sonra 2014 yılında İran Başsavcısı olarak atandı ve Astan Quds Razavi'nin Başkanı olmak için istifa ettiği 2016 yılına kadar bu görevi sürdürdü.[33] Ayrıca 2012-2021 yılları arasında Dini Lider Seyyid Ali Hamenei'nin emriyle Özel Ruhani Mahkeme savcısı olarak görev yaptı.[13]

Cumhurbaşkanlığı

2021 cumhurbaşkanlığı seçimi

Reisi, 2021 başkanlık seçimlerinde oy kullanırken

2021'de Reisi, cumhurbaşkanlığı için tekrar aday oldu ve seçimi kazandı. Seçimlere katılım oranı %48,8 oldu ve oyların %63'ü Reisi'ye gitti. Kullanılan 28,9 milyon oydan yaklaşık 3,7 milyonu, muhtemelen boş veya geçersiz protesto oyları olduğu için sayılmadı.[34] Pek çok gözlemciye göre 2021 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerine Reisi lehine hile karıştırıldı.[35][36][37]

40'ı kadın olmak üzere 600'e yakın adayın kayıt yaptırdığı seçimde, 7 erkek aday seçimden bir ay önce Muhafız Konseyi'ndeki 12 hukukçu ve ilahiyatçı (adayların geçerliliğine ilişkin son kararı 'adayların niteliklerinin' gücüne dayanarak veren, seçilmemiş bir organ) tarafından onaylandı. Bu yedi adaydan üçü daha sonra oy verme gününden önce çekildi. The Economist'e göre, reformcu aday Muhsin Mehralizade çekilmeden önce, bir adaylar TV tartışması sırasında iktidardaki din adamlarının "güneşi, ayı ve gökleri belirli bir kişiyi cumhurbaşkanı yapmak için" hizaladığını söyleyerek oylamanın kesin bir sonuç olacağını ima etti. Adaylığı yasaklananlar arasında yer alan eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad da bir video mesajında oy kullanmayacağını açıkladı ve "Bu günahın bir parçası olmak istemiyorum." dedi.[38]

Görev süresi

Raisi, COVID-19 salgını sırasında maske takıyor, 2022

Reisi, 3 Ağustos 2021 tarihinde Dini Lider Ali Hamenei tarafından yayınlanan bir kararname ile İran'ın görevdeki cumhurbaşkanı olarak atandı. Reisi yemin töreninde yaptığı konuşmada, hükümetinin ABD tarafından İran'a uygulanan yaptırımları kaldırmaya çalışacağını, ancak ekonominin nasıl yönetileceğinin yabancılar tarafından dikte edilmesine izin vermeyeceklerini söyledi.[39] Reisi, 5 Ağustos'ta hem İran'dan hem de diğer ülkelerden yaklaşık 260 yetkilinin katıldığı bir törenle İslamî Şûra Meclisi önünde yemin etti. Konuşmasında İran'ın aslında Orta Doğu'nun istikrara kavuşmasından sorumlu olduğunu, İran'a yönelik yabancı baskılara direneceğini ancak özellikle İran'ın komşularıyla olmak üzere dış ilişkilerini genişleteceğini, Amerikan yaptırımlarının kaldırılmasına yönelik her türlü diplomatik hamleyi destekleme sözü verdiğini ve İran'ın nükleer programının sadece barışçıl amaçlar için olduğunu belirtti. Ayrıca İranlıların yaşam kalitesini arttırmaya çalışacağı ve insan haklarını savunacağı sözünü verdi.[40]

5 Eylül'de Reisi, İmam Sadık Üniversitesi eski İslami eğitim ve yönetim dekanı Meysam Latifi'yi Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve İdari ve İstihdam İşleri Teşkilatı Başkanı olarak atarken,[41] Sowlat Mortazavi de İdari İşlerden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Cumhurbaşkanlığı İdaresi Başkanı olarak atandı.[42] Ayrıca eski Yönetim ve Planlama Teşkilatı Başkanı Farhad Rahbar da Cumhurbaşkanı'nın Ekonomik İşlerden Sorumlu Yardımcısı olarak atandı.[43] Amir-Hossein Ghazizadeh Hashemi 12 Eylül'de Başkan Yardımcısı ve Şehit ve Gazi İşleri Vakfı Başkanı olarak atandı.[44]

Bu arada COVID-19 aşısı ithalatı da Reisi'nin göreve gelmesinden bu yana artış gösterdi; İran'ın Şehrivar ayında 30 milyon dozdan fazla aşı ithal edilirken, bu rakam Şubat 2021'den bu yana ithal edilen aşı miktarından daha fazla oldu; Raisi'nin yemin ettiği Mordad ayında ise 13,4 milyon aşı ithal edildi. Dışişleri Bakanlığı, 19 Eylül'de 60 milyon aşının daha ithal edildiğini duyurdu.[45] Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 76. oturumu öncesinde 21 Eylül'de önceden kaydedilmiş bir konuşma yapan Reisi, İran'ın nükleer programına ilişkin görüşmelere yeniden başlamak istediğini belirtti. Ayrıca ABD'nin hegemonyasının tüm dünyada reddedildiğini belirtti ve İran'a yönelik yaptırımlarını adaletsizlik olarak eleştirdi.[46]

17 Eylül 2022'de Mehsa Emini'nin ölümünün ardından protestolar patlak verdi ve huzursuzluk tüm ülkeye yayıldı.[47] Cumhurbaşkanı Reisi, cinayeti soruşturmak üzere bir komisyon kurma sözü verdi ancak bu durum protestoları etkilemedi çünkü kolluk kuvvetlerinin kontrol edilemeyen ayaklanmalar nedeniyle küçük şehirlerden çekildiği iddia edildi.[48]

Siyasi görüşleri

Reisi, İran siyasetinde yaygın olarak sertlik yanlısı olarak görülmektedir.[35][37] Cinsiyet ayrımcılığını güçlü bir şekilde desteklemektedir. Tahran Belediyesi'nde planlanan cinsiyet ayrımı hakkında 2014 yılında verdiği bir röportajda "Bence bu iyi bir hamle çünkü kadınların çoğunluğu tamamen rahat bir ortamda daha iyi iş çıkarıyor ve uyum gerekli" dedi.[49] Reisi aynı zamanda üniversitelerin İslamileştirilmesi, internetin gözden geçirilmesi ve Batı kültürüne sansür uygulanmasının da destekçisidir.[50][51][52] Reisi, ekonomik yaptırımları bir fırsat olarak gördüğünü iddia etmektedir.[53] Şeriatın çok katı bir yorumuna dayanan hırsızların ellerinin kesilmesinin "onurlarımızdan" biri olduğunu ve bu tür cezaların şu anla sınırlı kalmayacağını ve gelecekte de devam edeceğini söyledi.[54][55] 1988'de İran'da siyasi mahkumların toplu olarak idam edilmesindeki rolü nedeniyle onurlandırılması ve kendisine saygı duyulması gerektiğini söyledi.[56]

Reisi, Kasım 2019'da ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından insan hakları ihlalleri iddiaları nedeniyle yaptırım uygulanan dokuz İranlı yetkiliden biridir.[57] Halihazırda ABD Yabancı Varlıklar Kontrol Ofisi tarafından 13876 sayılı Yürütme Emri uyarınca yaptırım uygulanmaktadır.[58] Uluslararası insan hakları örgütleri ve Birleşmiş Milletler özel raportörleri tarafından insanlığa karşı suç işlemekle itham edilmektedir.[59] İskoçya'daki 2021 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansına katılması halinde Reisi'nin insanlığa karşı suçlardan tutuklanması için resmî bir talepte bulunuldu.

Ekonomi

Reisi, Güney Afrika'nın Johannesburg kentinde düzenlenen 15. BRICS Zirvesi sırasında Hindistan Başbakanı Narendra Modi ile birlikte, 24 Ağustos 2023

2017'de Reisi, "Direniş ekonomisinin harekete geçirilmesini ülkedeki yoksulluk ve yoksunluğu sona erdirmenin tek yolu olarak görüyorum" dedi.[60] "Sonunda yabancı markalara fayda sağlayacak" ticari perakende yerine tarım sektörünün geliştirilmesini desteklemektedir.[61]

2017 yılında, yolsuzlukla mücadele etmek ve altı milyon istihdam yaratmak amacıyla şu anda vatandaş başına 450.000 Rls olan aylık devlet yardımlarını üç katına çıkarma sözü verdi.[62] Reisi, İran'a yönelik yaptırımlar hakkında şunları söyledi: "Yaptırımlar ekonomik güçlenme için bir fırsat olarak görülmeli ve yetersiz kalmak yerine kendimizi güçlendirmeliyiz."[63]

Reisi yaptırımların kaldırılması konusuyla ilgili olarak şunları söyledi; "göreve gelen (seçilecek) her hükûmet baskıcı yaptırımları kaldırmalı ve bu ciddi bir şekilde takip edilmeli; yaptırımların etkisizleştirilmesi gündemde olmalı ve ekonomiyi şartlandırmamalıyız; ne korona ne sel ne de yaptırımların bir etkisi olmalı."[64]

Kadın hakları

Devlet medyasına konuşan Reisi, "hiç kimsenin kız çocuklarının ve kadınların özgürlük ve haklarını ihlal etmeye hakkı olmadığını" ve "kadınların rolü olmadan kültür ve ekonomi hakkında konuşmanın eksik olduğunu" söyledi. "Kadın haklarının Allah vergisi olduğunu ve hükümetin bu hakkı kaybetmemekle kalmayıp gelişmesi için gerekli koşulları da yaratması gerektiğini" vurgulayan Reisi, "Pek çok alanda kadın rolünün boş olduğunu ve kadınların yetenek, yaratıcılık, inisiyatif ve yenilikçiliklerinden çokça yararlanılabileceğini" ifade etti.[65][66]

Reisi, İran'da kadınlar için daha katı başörtüsü kısıtlamaları getiren emirleri imzaladı.[67]

LGBT hakları

Reisi, eşcinsellik hakkında ayrımcı açıklamalarda bulunarak eşcinsel ilişkileri "vahşet" olarak nitelendirdi. İran İnsan Hakları Merkezi, bu tür söylemlerin ülkedeki LGBTQ+ bireylere yönelik önyargı ve şiddeti arttırdığını ileri sürmektedir.[68]

Helikopter kazası ve ölümü

Reisi, İlham Aliyev ile 19 Mayıs 2024'te Azerbaycan sınırında

19 Mayıs 2024'te kaza yapan ABD yapımı model Bell 212 model helikopter, İran İslam Devrimi'nden yani 1979 yılından önce İran'a ABD tarafından tedarik edilmiştir. Azerbaycan sınırındaki Culfa kasabası yakınlarında bir kazaya karıştı.[69] Helikopterin neredeyse yarım gündür kayıp olmasının ardından The Economist, "İran Cumhurbaşkanı'nın Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahiyan'la birlikte ölmüş olma ihtimali giderek artıyor" başlıklı haberinde kaza yerinin uzak bir bölgede olduğunu ve gece sıcaklığının düşük tek haneli rakamlarda seyrettiğini belirtti.[70] Bölgenin dağlık ve sisli olduğu da daha önce bildirilmişti. Türkiye'ye ait insansız hava araçlarının katılımı ile yürütülen çalışmalarda helikopter enkazına ulaşıldı. İranlı yetkililer İbrahim Reisi ve beraberinde Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahiyan'ın hayatını kaybettiğini açıkladı.

Kişisel yaşamı

Reisi, Meşhed Cuma Namazı İmamı Ahmad Alamolhoda'nın kızı Jamileh Alamolhoda ile evliydi.[71] Tahran'daki Shahid Beheshti Üniversitesi'nde doçent ve üniversitenin Bilim ve Teknoloji Temel Araştırmalar Enstitüsü'nün başkanıydı.[72] İki kızları ve iki torunları vardı.[7] Kızlarından biri Şerif Üniversitesi'nde, diğeri ise Tahran Üniversitesi'nde okudu.[73]

Seçim geçmişi

Yıl Seçim Oylar % Sıra Sonuç
2006 Uzmanlar Meclisi 200.906 %68,6 1. Kazanıldı
2016 Uzmanlar Meclisi artış 325.139 artış %80,0 1. Kazanıldı [74]
2017 Başkan 15.835.794 %38,28 2. Kayıp [75]
2021 Başkan artış 18.021.945 artış %62,90 1. Kazanıldı [76]
2024 Uzmanlar Meclisi azalış 275.463 artış %82,57 1. Kazanıldı

Kaynakça

  1. ^ "شرح زندگی | سید ابراهیم رئیسی". raisi.ir. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ سوابق و زندگینامه حجت الاسلام و المسلمین رئیسی[ölü/kırık bağlantı] Islamic Republic of Iran Broadcasting
  3. ^ "رئیسی چند کلاس سواد دارد؟". اقتصادنیوز. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2021. 
  4. ^ "حجت الاسلام کیست و چه کسی آیت‌الله می‌شود؟". BBC News فارسی. 17 Mayıs 2014. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ a b "زندگی‌نامه حجت‌الاسلام و المسلمین سیدابراهیم رئیسی" (Farsça). Official Website of Seyyed Ebrahim Raisi. 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2017. 
  6. ^ "با دختر علم الهدی و همسر رئیسی آشنا شوید/عکس". 22 Nisan 2017. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2017. 
  7. ^ a b "مشخصات شناسنامه‌ای 6کاندیدای ریاست‌جمهوری". 21 Nisan 2017. 14 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2017.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "tabnak" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ "Iran's president, foreign minister and others found dead at helicopter crash site, state media says". AP News (İngilizce). 20 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  9. ^ "Reisi'nin internet sitesinden resmi ölüm haberi". 20 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  10. ^ Maziar Motamedi (19 Haziran 2021). "Hardliner Ebrahim Raisi declared Iran's new president". Aljazeera English. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  11. ^ "Birth certificate image". 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2017. 
  12. ^ "مرد 54 ساله ای که دادستان کل کشور شد، کیست؟/ ابراهیم رئیسی را بیشتر بشناسید". 16 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016. 
  13. ^ a b "تولیت جدید آستان قدس رضوی را بهتر بشناسیم + سوابق کامل - تسنیم". خبرگزاری تسنیم | Tasnim (Farsça). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  14. ^ ""ابراهیم رئیسی به تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد"". 8 Mart 2016. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  15. ^ "ابراهیم رئیسی کیست؟". 3 Mart 2017. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  16. ^ "Blood-soaked secrets with Iran's 1998 Prison Massacres are ongoing crimes against humanity" (PDF). Amnesty International. 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  17. ^ "ابراهیم رئیسی؛ از قضاوت تا تولیت". BBC Persian. 7 Mart 2017. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  18. ^ Abrahamian, Ervand (4 Mayıs 2017). "An Interview with Scholar and Historian Ervand Abrahamian on the Islamic Republic's "Greatest Crime"". Center for Human Rights in Iran. 5 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  19. ^ Abrahamian, Ervand (1999). Tortured Confessions. University of California Press. s. 210. ISBN 978-0520218666. 
  20. ^ "The Massacre of Political Prisoners in Iran, 1988, Report Of An Inquiry". Abdorrahman Boroumand Center (İngilizce). 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  21. ^ "Iran Head of Judiciary's First Year Marred by Political Executions". iranhr.net (İngilizce). 3 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  22. ^ Akhlaghi, Reza (14 Haziran 2013). "Canada Recognizes Iran's 1988 Massacre as Crime against Humanity". Foreign Policy Blog. 18 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2017. 
  23. ^ "Iran Italy Issues Resolution for Justice for 1988 Massacre Victims". Iran News Update. 5 Mayıs 2017. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2017. 
  24. ^ "More Than 100 Prominent Iranians Ask UN to Declare 1988 Massacre 'Crime Against Humanity'". Center for Human Rights in Iran. 7 Eylül 2016. 26 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2017. 
  25. ^ "1988 massacre of political prisoners in Iran". National Council of Resistance of Iran. 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2017. 
  26. ^ "Iranian party demands end to repression". 24 Eylül 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ Abrahamian, Ervand, Tortured Confessions, University of California Press, 1999, 209-228
  28. ^ "Blood-soaked secrets with Iran's 1998 Prison Massacres are ongoing crimes against humanity" (PDF). 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  29. ^ Abrahamian, Ervand (1999). Tortured Confessions Prisons and Public Recantations in Modern Iran. Berkeley: University of California Press. s. 210. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
  30. ^ von Schwerin, Ulrich (2015). The Dissident Mullah: Ayatollah Montazeri and the Struggle for Reform in Revolutionary Iran. I.B.Tauris. ISBN 9780857737748. 
  31. ^ Lamb, Christina (4 Şubat 2001). "Khomeini fatwa 'led to killing of 30,000 in Iran'". The Daily Telegraph. 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2017. 
  32. ^ The World's Most Notorious Dictators.
  33. ^ "محسنی اژه‌ای معاون اول قوه قضائیه و رئیسی دادستان کل کشور شدند". 2014. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  34. ^ Harkov, Lahav (20 Haziran 2021). "'Butcher of Tehran' Raisi wins Iran election amid low turnout". The Jerusalem Post. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  35. ^ a b Yee, Vivian (19 Haziran 2021). "Iranian Hard-Liner Ebrahim Raisi Wins Presidential Vote". NYT. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  36. ^ "Ebrahim Raisi wins Iran's presidential election in landslide victory amid historically low voter turnout". CBS News. 19 Haziran 2021. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  37. ^ a b "Iran has rigged its election to favour Ebrahim Raisi, a hardliner". The Economist. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  38. ^ "Iran election: Hardliner Raisi will become president". BBC News. 19 Haziran 2021. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  39. ^ "Iran ultraconservative Raisi inaugurated as president". Agence France-Presse. The Australian. 3 Ağustos 2021. 5 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2021. 
  40. ^ Motamedi, Maziar (5 Ağustos 2021). "Ebrahim Raisi sworn in as Iran's eighth president". Al Jazeera. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2021. 
  41. ^ "میثم لطیفی رئیس جدید سازمان امور استخدامی کشور کیست؟" [Who is Meysam Latifi, the new head of the employment affairs organization of the country?]. Eghtesad Online (Farsça). 7 Eylül 2021. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  42. ^ "صولت مرتضوی معاون اجرایی رئیس‌جمهور شد" [Sowlat Mortazavi was made the executive vice president]. Donya-e-Eqtesad (Farsça). 6 Eylül 2021. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  43. ^ "فرهاد رهبر دستیار اقتصادی رئیس جمهور شد" [Farhad Rahbar was appointed as the President's Economic Assistant]. Donya-e-Eqtesad (Farsça). 6 Eylül 2021. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  44. ^ "قاضی زاده هاشمی در دولت سمت گرفت" [Ghazizadeh Hashemi took office in the government]. Donya-e-Eqtesad (Farsça). 12 Eylül 2021. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2021. 
  45. ^ Motamedi, Maziar (22 Eylül 2021). "Iran eyes normalisation as COVID vaccination drive accelerates". Al Jazeera. 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2021. 
  46. ^ Hafezi, Parisa (21 Eylül 2021). Adler, Leslie; Osterman, Cynthia (Ed.). "Iran wants nuclear talks that lead to lifting of U.S. sanctions, president says". Reuters. 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2021.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  47. ^ فردا, رادیو (19 Eylül 2022). "تظاهرات در سنندج، مهاباد و کرج در اعتراض به مرگ مهسا امینی؛ ادامه واکنش‌های گسترده". رادیو فردا. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2022. 
  48. ^ "Iranians fight back as police violently repress protests over death of Mahsa Amini". 22 Eylül 2022. 24 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2022. 
  49. ^ "بانوان اولین مدافع تفکیک جنسیتی هستند". 2014. 9 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  50. ^ "رئیسی: دانشگاهها باید اسلامی شوند". 8 Mayıs 2017. 13 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  51. ^ "ابراهیم رییسی: باید به دنبال حذف ترویج فرهنگ غربی از متن جامعه باشیم". 10 Mayıs 2017. 19 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  52. ^ "اسلامی‌ نکردن دانشگاه‌ها کشور را با مشکل مواجه می‌کند/رشد اینترنت ما را وادار به بازنگری می‌کند". 11 Mayıs 2017. 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  53. ^ "رئیسی: تحریم یک فرصت است/باید خود را مقاوم کنیم". 12 Mayıs 2017. 14 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  54. ^ نیوز, اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (26 Ekim 2010). "رئیسی: حکم قطع دست از افتخارات بزرگ ماست". fa (Farsça). 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  55. ^ "هشدار درباره 'گیوتین' برای قطع انگشتان شش نفر در زندان ارومیه". BBC News فارسی (Farsça). 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  56. ^ فردا, رادیو (21 Haziran 2021). "رئیسی در مورد اعدام‌های ۶۷: باید مورد تقدیر و تشویق قرار بگیرم". رادیو فردا (Farsça). 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  57. ^ "US puts new sanctions on Iranian supreme leader's inner circle". 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
  58. ^ "Treasury Designates Supreme Leader of Iran's Inner Circle Responsible for Advancing Regime's Domestic and Foreign Oppression | U.S. Department of the Treasury". home.treasury.gov. 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  59. ^ "Cleric accused of crimes against humanity to head Iran's justice system | Reporters without borders". RSF (İngilizce). 18 Mart 2019. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  60. ^ Golnaz Esfandiari (7 Nisan 2017), "In Iran, Emerging Hard-Liner Stakes Future On Unseating Rohani", Radio Free Europe/Radio Liberty, 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Nisan 2017 
  61. ^ Najmeh Bozorgmehr (14 Nisan 2017), "Rouhani confirms he will seek second term in Iran elections", Financial Times, 23 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Nisan 2017 
  62. ^ Najmeh Bozorgmehr (26 Nisan 2017), "Iran hardliners struggle to present united front ahead of poll", Financial Times, 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Nisan 2017 
  63. ^ "تحریم را باید یک فرصت برای توانمندی اقتصادی تلقی کرد". ایسنا (Farsça). 10 Mayıs 2017. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  64. ^ "وعده ابراهیم رئیسی برای رفع تحریم ها". روزنامه دنیای اقتصاد (Farsça). 20 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  65. ^ "Raisi: No one has the right to violate the freedom and rights of girls and women". Tasnim News Agency (Iranian). Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link) KB1 bakım: Tanımlanamayan dil (link)
  66. ^ "Raisi: Talking about culture and economy without the role of women is incomplete". IRNA News Agency (Iranian). 14 Haziran 2021. 20 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. KB1 bakım: Tanımlanamayan dil (link)
  67. ^ "Iranian President Signs Decree Further Restricting How Women Can Dress". Radio Free Europe. 15 Ağustos 2022. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024. 
  68. ^ Weinthal, Benjamin (25 Ağustos 2021). "Iran president Raisi said homosexuality is 'nothing but savagery'". The Jerusalem Post (İngilizce). 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  69. ^ "Helicopter carrying Iran's hard-line president apparently crashes in foggy, mountainous region". AP News (İngilizce). 19 Mayıs 2024. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  70. ^ "The death of Iran's president would spark a high-stakes power struggle". The Economist. 19 Mayıs 2024. ISSN 0013-0613. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  71. ^ "با دختر علم الهدی و همسر رئیسی آشنا شوید/عکس". 22 Nisan 2017. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2017. 
  72. ^ "Conversation with Jamileh Alamolhoda, spouse of Ebrahim Raisi". 23 Nisan 2017. 14 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2017. 
  73. ^ "اعلام لیست اموال ابراهیم رئیسی /۲ دختر دارم که ازدواج کرده اند". www.khabaronline.ir (Farsça). 30 Mayıs 2021. 3 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  74. ^ "نتایج نهائی انتخابات مجلس خبرگان رهبری در خراسان جنوبی" (Farsça). Khavarestan. 27 Şubat 2016. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  75. ^ "Final results of presidential election by province and county" (Farsça). Ministry of Interior. 8 Haziran 2017. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2017. 
  76. ^ "نتایج آرای انتخابات ۱۴۰۰". Tasnim News Agency (Farsça). 19 Haziran 2021. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
Siyasi görevi
Önce gelen:
Sadık Laricani 		Yargı Erki Başkanı
2019- 		Sonra gelen:
Görevde
Önce gelen:
Gulam Hüseyin Muhsini Ecei 		İran'ın Savcı Genel Başkanı
2014-2016 		Sonra gelen:
Muhammed Cafer Muntazeri
Önce gelen:
Muhammed Hadi Mervi 		İran'ın İlk Başkan Yardımcısı
2005-2007 		Sonra gelen:
Gulam Hüseyin Muhsini Ecei
Medya görevi
Önce gelen:
Mustafa Muhakkık Damad 		Genel Muayene Ofisi Başkanı
1994-2004 		Sonra gelen:
Muhammed Niyazi
Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin
  • GND: 1242922210
  • VIAF: 104149842023702841800
  • WorldCat: viaf-104149842023702841800