Tymf

Tymf z 1663
Próbny tymf portretowy z 1664

Tymf (tynf) – początkowo potoczna, od uniwersału Przebendowskiego (1717) oficjalna, nazwa srebrnych monet podwartościowych (kredytowych) Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w których ilość srebra była niższa niż deklarowana przez emitenta wartość[1][2].

Deklarowany na monecie nominał tymfa (złotówki) wynosił 30 groszy[3], jednak srebro użyte do produkcji miało wartość nieprzekraczającą 10–15 groszy[4]. Spowodowane to było trudnościami skarbu królewskiego po potopie szwedzkim (por. boratynka)[5].

Tymfy emitowano w latach 1663[6]–1666[7][8], początkowo w mennicach bydgoskiej i krakowskiej, później również lwowskiej. W niektórych źródłach[9][1] podawana jest informacja, że bicie tymfów zakończono dopiero w 1667, ale w Łegonicach, po krwawej bratobójczej bitwie pod Mątwami wojska królewskiego z rokoszanami Lubomirskiego (13 lipca 1666), król Jan Kazimierz zawarł ugodę, w której zobowiązał się między innymi do przerwania produkcji monet kredytowych (boratynek i tymfów). Jednak ze względu na potrzebę fiskalną tych emisji bicie faktycznie zakończono dopiero 20 listopada 1666[10].

Na awersie tymfów widniał trzyliterowy monogram króla Jana Kazimierza „ICR” (od Ioannes Casimirus Rex), co ze względu na niską wartość monety złośliwie odczytywano jako: Initium Calamitatis Regni (początek nieszczęść królestwa)[11]. Inskrypcja:

DAT PRETIVM SERVATA SALVS POTIORQ METALLO EST

(Cenę daje ocalenie kraju i to lepsze jest od kruszcu) miała wyjaśniać intencję, dla której władze zdecydowały się na bicie monety niepełnowartościowej[4]. Emitowanie tych monet umożliwiło dzierżawcy mennic koronnych Andrzejowi Tymfowi (Tympfowi)[12], od którego nazwiska powstała nazwa, dopuszczenie się znacznych nadużyć, których wykrycie ostatecznie zmusiło go do ucieczki z Polski[13].

Moneta będąca wraz z boratynką symbolem upadku gospodarczego Rzeczypospolitej, została upamiętniona powiedzeniem „dobry żart tynfa wart”. Tymfów wyemitowano ok. 6 mln sztuk[1]. Bito je bardzo niedbale, z częstymi błędami w napisach. Rzekomo srebrna blacha mennicza była z reguły źle rozwalcowana, o nierównej powierzchni[14], dlatego egzemplarze starannie wybite, w pełni czytelne, są dość trudno dostępne[potrzebny przypis].

W latach 1752–1755 tymfy bił również August III w mennicy lipskiej[15][1].

Zobacz hasło tymf w Wikisłowniku

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d AdamA. Dylewski AdamA., Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, KatarzynaK. Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: CARTA BLANCA Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 192, ISBN 978-83-7705-206-8 .
  2. ↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 208, ISBN 978-83-7705-068-2 .
  3. ↑ R. Radziwonka, Kontrybucje nakładane na warszawski organizm miejski w latach 1702-1716, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio L”, vol. 13, 2015, 1, s. 122, przypis 30.
  4. ↑ a b D. Orzechowska, Złoty – atrybut tożsamości narodowej Polaków?, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna”, 2010, 4 (31), s. 139, przypis nr 16.
  5. ↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 194–195, ISBN 978-83-7705-068-2 .
  6. ↑ CzesławC. Kamiński CzesławC., JanuszJ. Kurpiewski JanuszJ., Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 96–100 .
  7. ↑ EdmundE. Kopicki EdmundE., Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, część 1 i 2, LechL. Kokociński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 93, ISBN 8385075250 .
  8. ↑ CzesławC. Kamiński CzesławC., JanuszJ. Kurpiewski JanuszJ., Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 96–105 .
  9. ↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 196, ISBN 978-83-7705-068-2 .
  10. ↑ BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 128, ISBN 978-83-62939-00-8 .
  11. ↑ W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, wyd. 4 krajowe, Warszawa 1999, s. 451.
  12. ↑ W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1999, s. 445.
  13. ↑ BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 130, ISBN 978-83-62939-00-8 .
  14. ↑ BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 127–128, ISBN 978-83-62939-00-8 .
  15. ↑ CzesławC. Kamiński CzesławC., JerzyJ. Żukowski JerzyJ., Katalog monet polskich 1697–1763 (Epoka Saska), Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 173, 194–195 .

Bibliografia

  • W. Konopczyński: Dzieje Polski nowożytnej. Warszawa 1999 (wyd. 4), s. 445, 451.
  • P. Niziołek: Geneza kryzysu monetarnego w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku w opinii szlachty województwa krakowskiego, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 75 (2015), s. 239–262.