Spółgłoska zwarto-szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna

Spółgłoska zwarto-szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna
Numer IPA	103, 134
tʂ
Jednostka znakowa	tʂ
Unikod	U+0074 U+0282
UTF-8 (hex)	74 ca 82
ʈʂ
Jednostka znakowa	ʈʂ
Unikod	U+0288 U+0282
UTF-8 (hex)	ca 88 ca 82
t͡ʂ
Jednostka znakowa	t͡ʂ
Unikod	U+0074 U+0361 U+0282
UTF-8 (hex)	74 cd a1 ca 82
Inne systemy
X-SAMPA	ts`
Kirshenbaum	ts`
Przykład
informacje • pomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska zwarto-szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych, oznaczany w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA symbolami [tʂ] lub [ʈʂ].

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji tej spółgłoski:

modulowany jest strumień powietrza wydychany z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, jest to spółgłoska ustna
prąd powietrza w jamie ustnej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka – spółgłoska środkowa
czubek języka dotyka podniebienia twardego – jest to spółgłoska z retrofleksją
dochodzi do całkowitego zablokowania przepływu powietrza przez jamę ustną, a następnie do przejścia bezpośrednio, bez plozji, do spółgłoski [ʂ].
wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna

Warianty

wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mowa wtedy o spółgłosce zmiękczonej (spalatalizowanej): [t͡ʂʲ]
wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mowa o spółgłosce welaryzowanej: [t͡ʂ ˠ]
napięcie mięśni gardła – mowa o spółgłosce faryngalizowanej [t͡ʂ ˁ]
zaokrąglenie warg, mowa wtedy o spółgłosce labializowanej [t͡ʂ ʷ]

Przykłady

Język		Słowo	IPA	Znaczenie	Notatki
Adygejski		чъыгы	[t͡ʂ ə ɣ ə]	'drzewo'
Asturyjski	Niektóre dialekty^[1]	ḷḷobu	[ʈ͡ʂ o β u ]	'wilk'
Białoruski		пачатак / pačatak	[p a ʈ͡ʂ a t a k ]	'początek'
Chiński ^[2]	Mandaryński	中文 / zhōngwén	[ʈ̺͡ʂ̺ʊ ŋ ˥ u̯ə n ˧˥]	'język chiński'	Spółgłoska apikalna. Kontrastuje z formą aspirowaną.
Chanty	Dialekty wschodnie	ҷӓңҷ	[ʈ͡ʂ a ɳ ʈ͡ʂ]	'kolano'	Szczelinowa w dialektach północnych.
Chanty	Dialekty południowe	ҷӓңҷ	[ʈ͡ʂ a ɳ ʈ͡ʂ]	'kolano'	Szczelinowa w dialektach północnych.
Mapudungun		trafoy	[ʈ͡ʂ a .ˈ f o j ]	'to zostało zniszczone'
Polski ^[3]		czas	[ˈ ʈ͡ʂ a s̪]	'czas'
Keczua	Cajamarca–Cañaris	chupa	[ʈ͡ʂ u p ə ]	'ogon'
Rosyjski		лучше / luchshe	[ˈ l u t͡ʂ ʂ j e ]	'lepiej'
Serbskochorwacki		чеп / čep	[ʈ͡ʂ e̞p ]	'korek'
Śląski		szczopek	[ʂ ʈ͡ʂ o p ɛ k ]	'szczupak'
Słowacki ^[4]		čakať	[ˈ ʈ͡ʂ a k a t ]	'czekać'
Wietnamski		trà	[ʈ͡ʂ a ː ˨˩]	'herbata'	U niektórych osób używających Wietnamskiego.
Yi		ꍈ / zha	[ʈ͡ʂ a ˧]	'trochę'	Kontrastuje z formą aspirowaną

Przypisy

↑ Academia de la Llingua Asturiana [online], Academia de la Llingua Asturiana [dostęp 2023-03-10] .
↑ PeterP. Ladefoged PeterP., ZongjiZ. Wu ZongjiZ., Places of articulation: an investigation of Pekingese fricatives and affricates, „Journal of Phonetics”, 12 (3), 1984, s. 267–278, DOI: 10.1016/S0095-4470(19)30883-6, ISSN 0095-4470 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
↑ WiktorW. Jassem WiktorW., Polish, „Journal of the International Phonetic Association”, 33 (1), 2003, s. 103–107, DOI: 10.1017/S0025100303001191, ISSN 1475-3502 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
↑ AdrianaA. Hanulíková AdrianaA., SilkeS. Hamann SilkeS., Slovak, „Journal of the International Phonetic Association”, 40 (3), 2010, s. 373–378, DOI: 10.1017/S0025100310000162, ISSN 1475-3502 [dostęp 2023-03-10] (ang.).

Spółgłoski

Płucne

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

Niepłucne

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ

Z koartykulacją

nosowe
nm	wargowo-przedniojęzykowa
ŋm	wargowo-miękkopodniebienna
zwarte
tp	wargowo-przedniojęzykowa (bezdźwięczna)
db	wargowo-przedniojęzykowa (dźwięczna)
kp	wargowo-miękkopodniebienna (bezdźwięczna)
gb	wargowo-miękkopodniebienna (dźwięczna)
qʡ	języczkowo-nagłośniowa

szczelinowe
ɧ	zadziąsłowo-miękkopodniebienna (bezdźwięczna)
półotwarte
ʍ	wargowo-miękkopodniebienna (bezdźwięczna)
w	wargowo-miękkopodniebienna (dźwięczna)
ɫ	boczna dziąsłowa welaryzowana
ɥ̊	wargowo-podniebienna (bezdźwięczna)
ɥ	wargowo-podniebienna (dźwięczna)