Słupy Giedymina

Słupy Giedymina

około 1555 roku
Warianty
w Codex Bergshammar około 1425–1466 roku
Informacje
Odznaczenie	Order Wielkiego Księcia Giedymina, Medal Orderu Wielkiego Księcia Giedymina
Multimedia w Wikimedia Commons

Słupy Giedymina (lit. Gediminaičių stulpai, biał. Герб Калюмны) – historyczne godło Litwy, stosowane obok oficjalnego godła Pogoń.

Inne nazwy: Kolumny, Trzy Słupy, Brama Słupna.

Historia

Pierwszy raz w historii słupy Giedymina pojawiły się w 1397 roku na pieczęci majestatycznej wielkiego księcia litewskiego Witolda^[1][2]. Jan Długosz opisuje ten symbol w ramach wydarzeń bitwy pod Grunwaldem, ale nie podaje jego nazwy: "Prócz tego było w wojsku litewskim czterdzieści chorągwi wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Witolda, pod którymi stawili się jedynie żołnierze litewscy, ruscy, żmudzcy i tatarscy. Miały one jednak mniej liczne szeregi i mniejszą ilość broni niż oddziały polskie. Nie dorównywały również Polakom, gdy chodziło o konie. Godła zaś tych chorągwi były niemal wszystkie jednakowe. Prawie każda bowiem miała w herbie na czerwonym polu zbrojnego męża siedzącego na białym, niekiedy na czarnym albo rudym lub pstrokatym koniu i potrząsającego ręką z mieczem. Tylko dziesięć z nich miało inne godło i różniło się od pozostałych trzydziestu. Były na nich na czerwonym polu wymalowane znaki, którymi Witold zazwyczaj oznaczał konie, a miał ich całe mnóstwo. Znaki te, bo nie sposób ich opisać malowano w ten sposób |_|_|"^[3][4]. Po śmierci Witolda słupów Giedymina zaczął używać jego brat Zygmunt Kiejstutowicz, który w 1432 roku został wielkim księciem litewskim. Początkowo symbol ten używany był tylko jako godło Kiejstutowiczów i nie miał nic wspólnego z Giedyminem^[5]. Od XVI wieku, gdy Jagiellonowie również zaczęli go używać, został symbolicznym godłem wszystkich Giedyminowiczów. W średniowieczu przedstawiany głównie w kolorze złotym lub żółtym na czerwonym tle, a od XVI wieku w kolorze białym lub srebrnym. Dopiero w XIX wieku znak ten nazwany został "słupami Giedymina". Autorem określenia był Teodor Narbutt, który przypuszczał, że to właśnie Giedymin zaczął używać tego symbolu^[1].

Słupy Giedymina znalazły się w powszechnym użyciu na początku XX wieku, gdy litewski ruch narodowy zyskiwał na sile i popularności. Po utworzeniu Republiki Litewskiej w 1918 roku symbol używany był przez armię litewską, lotnictwo, instytucje państwowe i różne organizacje. W tym czasie znalazł się również na Orderze Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1928 roku i na Medalu Orderu Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1930 roku^[1].

15 czerwca 1940 roku po zajęciu Republiki Litewskiej przez Związek Radziecki wszystkie poprzednie litewskie symbole państwowe zostały zakazane, w tym słupy Giedymina. Litewscy partyzanci w latach 1944–1953 ozdabiali słupami Giedymina swoją broń i mundury. W 1988 roku słupy Giedymina stały się częścią emblematu Sąjūdis zaprojektowanego przez artystę Giedriusa Reimerisa. Współcześnie kolumny Giedymina używane są przez różne litewskie instytucje państwowe i publiczne^[1].

Słupy Giedymina na przestrzeni wieków

• 
  Moneta wielkiego księcia litewskiego Witolda, po 1397 roku
• 
  Pieczęć konna wielkiego księcia litewskiego Witolda, 1404 rok
• 
  Rekonstrukcja chorągwi Witolda z bitwy pod Grunwaldem, 1410 rok
• 
  Pieczęć Witolda, 1426 rok
• 
  Słupy Giedymina na pieczęci wielkoksiążecej Zygmunta Kiejstutowicza, około 1432–1440 roku
• 
  Wernigeroder Wappenbuch, 1475 rok
• 
  Aleksander Jagiellończyk w otoczeniu senatorów i posłów ziemskich, karta ze Statutów Jana Łaskiego, 1506 rok
• 
  Grosz litewski, 1536 rok
• 
  Sztandar ze słupami Giedymina widoczny jest na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem, 1878 rok
• 
  Znaczek pocztowy z portretami Staugaitisa, Smetony i Szylinga, 27 września 1922 roku
• 
  10 litów, 1938 rok
• 
  Emblemat Sąjūdis, 1988 rok
• 
  Flaga współczesnych Litewskich Sił Zbrojnych
• 
  Herb rejonu trockiego
• 
  Herb Starych Trok
• 
  Herb Sejmu Litwy

Przypisy