Regulacja rzeki

Uregulowane koryto Wisły w Krakowie – Bulwary Wiślane widziane z Wawelu.
Ostrogi na Wiśle w Toruniu.
Uregulowane koryto otwartego kanału ściekowego Rawa w Katowicach

Regulacja rzeki – przekształcenie naturalnego koryta rzecznego przez zmianę jego kształtu, długości, głębokości, spadku podłużnego oraz materiału z którego jest utworzone, w celu umożliwienia żeglugi, osuszenia terenu, ochrony przeciwpowodziowej[1]. Prowadzi zwykle do przyspieszenia odpływu wody, zwiększenia ryzyka powodziowego[2][3][4], erozji wgłębnej koryta i osuszenia doliny[5][6] oraz degradacji środowiska przyrodniczego[7][8].

Rodzaje regulacji rzek

  • Pogłębianie koryta mechanicznie lub ostrogami brzegowymi – ma na celu zwiększenie przepustowości koryta i umożliwienie odprowadzenia większej ilości wody w korycie[9], a także umożliwienie żeglowności większym jednostkom pływającym. Skutkuje obniżeniem poziomu wód podziemnych w dolinie rzeki[10] i zniszczeniem siedlisk organizmów żywych w rzece[11].
  • Prostowanie koryta – ma na celu skrócenie długości rzeki i likwidację meandrów co umożliwia szybsze odprowadzanie wód wezbraniowych i umożliwia pływanie większym jednostkom pływającym (np. barkom)[9]. Skutkuje wzrostem fali wezbraniowej i zagrożenia powodziowego poniżej uregulowanego odcinka rzeki[2][3], erozją wgłębną[5] (pogłębieniem) koryta i zniszczeniem ekosystemu rzeki i jej doliny.
  • Umacnianie brzegów okładzinami z faszyny, betonowymi lub kamiennymi zwane opaskami lub brzegosłonami – ma na celu zapobieganie erozji bocznej koryta, stabilizację brzegów, ochronę np. budynków znajdujących się w dolinie rzeki[9]. Skutkuje zanikiem podcięć brzegowych, odsypisk[11].
  • Obwałowanie – ma na celu ochronę przeciwpowodziową doliny rzeki i umożliwienie zabudowy lub innego użytkowania gospodarczego doliny, będącej miejscem naturalnych wylewów rzeki[9]. Skutkuje zmniejszeniem możliwości retencyjnych doliny, zwiększeniem zagrożenia powodziowego poniżej i powyżej obwałowanego odcinka rzeki oraz zwiększonym niebezpieczeństwem w razie przerwania wału podczas powodzi[12], a także zmniejszeniem powierzchni obszarów podmokłych, odcięciem starorzeczy od dostawy wody, osuszeniem lasów łęgowych i zanikiem siedlisk[11].
  • Prace utrzymaniowe polegające na odmulaniu, koszeniu, hakowaniu roślinności rzecznej, wycince drzew, likwidacji rumoszu drzewnego[9] – mają na celu przyspieszenie odpływu wody oraz niedopuszczenie do samoczynnej renaturyzacji rzeki. Skutkują niszczeniem siedlisk zarówno w rzece, jak i w jej dolinie[11].
  • Budowa zapór, progów, jazów, stopni i in. budowli piętrzących – ma na celu regulację przepływów, produkcję energii elektrycznej, magazynowanie wody na cele komunalne lub przemysłowe, umożliwienie rekreacji, ochronę przeciwpowodziową, umożliwienie żeglugi. Niektóre z tych celów da się realizować łącznie w zbiornikach wielofunkcyjnych, niektóre z nich są jednak nie do pogodzenia - np. produkcja energii wymaga dużej ilości wody w zbiorniku, ochrona przeciwpowodziowa - jak najmniejszej. Ma rozliczne negatywne skutki, przede wszystkim powoduje fragmentację rzek[13] i wymieranie ryb migrujących[14][15], przekształcenie ekosystemów rzecznych w ekosystemy zbiorników wodnych[16], zatrzymanie transportu osadów w rzece i erozję wgłębną poniżej zapory[5], akumulację zanieczyszczeń[17][18], wzrost temperatury[19] i spadek natlenienia wody.

Najczęściej przeprowadza się od razu cały szereg działań dążących do tego, by rzeka miała uregulowany nurt o względnie stałej prędkości, zakręty o łukach pozwalających na swobodne przemieszczanie się barek, jednolity przekrój poprzeczny. Działania te bardzo rzadko poprzedza rzetelna analiza ekonomiczna, hydrologiczna i ocena oddziaływania na środowisko.

Przypisy

  1. ↑ AndrewA. Brookes AndrewA., Channelized rivers : perspectives for environmental management, Chichester: Wiley, 1988, ISBN 0-471-91979-9, OCLC 17650416 [dostęp 2020-12-02] .
  2. ↑ a b Samuel E.S.E. Munoz Samuel E.S.E. i inni, Climatic control of Mississippi River flood hazard amplified by river engineering, „Nature”, 556 (7699), 2018, s. 95–98, DOI: 10.1038/nature26145, ISSN 0028-0836 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  3. ↑ a b AdamA. Łajczak AdamA., Regulacja rzeki a zagrożenie powodziowe, na przykładzie Nidy, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”, 2006 .
  4. ↑ AntoniA. Bojarski AntoniA., Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich, Warszawa: Ministerstwo Środowiska. Departament Zasobów Wodnych, 2005, ISBN 83-920309-2-3, OCLC 749922359 [dostęp 2020-12-02] .
  5. ↑ a b c RoR. Charlton RoR., Fundamentals of fluvial geomorphology, London: Routledge, 2008, ISBN 978-0-415-33453-2, OCLC 122526795 [dostęp 2020-12-02] .
  6. ↑ BartłomiejB. Wyżga BartłomiejB., 20 A review on channel incision in the Polish Carpathian rivers during the 20th century, HelmutH. Habersack, HervéH. Piégay, MassimoM. Rinaldi (red.), t. 11, Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to River Restoration, Elsevier, 2007, s. 525–553, DOI: 10.1016/s0928-2025(07)11142-1 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  7. ↑ MichelM. Meybeck MichelM., Global analysis of river systems: from Earth system controls to Anthropocene syndromes, M.M. Falkenmark, C.C. Folke (red.), „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences”, 358 (1440), 2003, s. 1935–1955, DOI: 10.1098/rstb.2003.1379, ISSN 0962-8436, PMID: 14728790, PMCID: PMC1693284 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  8. ↑ James S.J.S. Albert James S.J.S. i inni, Scientists’ warning to humanity on the freshwater biodiversity crisis, „Ambio”, 50 (1), 2021, s. 85–94, DOI: 10.1007/s13280-020-01318-8, ISSN 1654-7209 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  9. ↑ a b c d e AndrewA. Brookes AndrewA., traditional engineering methods, physical consequences and alternative practices:, „Progress in Physical Geography”, 2016, DOI: 10.1177/030913338500900103 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  10. ↑ ElżbietaE. Bajkiewicz-Grabowska ElżbietaE., Z.Z. Mikulski Z.Z., Hydrologia ogólna, wyd. 4, PWN, 2017, ISBN 978-83-01-14579-8 .
  11. ↑ a b c d JacekJ. Betleja JacekJ. i inni, Jak skutecznie chronić przyrodę dolin rzecznych?, Towarzystwo na Rzecz Ziemi, Polska Zielona Sieć, 2007 .
  12. ↑ StefanoS. Orlandini StefanoS., GiovanniG. Moretti GiovanniG., John D.J.D. Albertson John D.J.D., Evidence of an emerging levee failure mechanism causing disastrous floods in Italy, „Water Resources Research”, 51 (10), 2015, s. 7995–8011, DOI: 10.1002/2015WR017426, ISSN 1944-7973 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  13. ↑ PiotrP. Bednarek PiotrP., Fragmentacja rzek w północnej części Kotliny Sandomierskiej, 2020, DOI: 10.13140/RG.2.2.26410.64968 [dostęp 2020-12-02]  (słow.).
  14. ↑ G.G. Grill G.G. i inni, Mapping the world’s free-flowing rivers, „Nature”, 569 (7755), 2019, s. 215–221, DOI: 10.1038/s41586-019-1111-9, ISSN 0028-0836 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  15. ↑ FengzhiF. He FengzhiF. i inni, The global decline of freshwater megafauna, „Global Change Biology”, 25 (11), 2019, s. 3883–3892, DOI: 10.1111/gcb.14753, ISSN 1354-1013 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  16. ↑ N.L.N.L. Poff N.L.N.L. i inni, Homogenization of regional river dynamics by dams and global biodiversity implications, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 104 (14), 2007, s. 5732–5737, DOI: 10.1073/pnas.0609812104, ISSN 0027-8424, PMID: 17360379, PMCID: PMC1851560 [dostęp 2020-12-02]  (ang.).
  17. ↑ PiotrP. Gierszewski PiotrP., Koncentracja metali ciężkich w osadach zbiornika włocławskiego jako wskaźnik hydrodynamicznych warunków depozycji, „Landform Analysis”, 2008 .
  18. ↑ AdrianaA. Trojanowska-Olichwer AdrianaA., Ocena toksyczności osadów w Zbiorniku Włocławskim, „JEcolHealth”, 2013 .
  19. ↑ MaksymM. Łaszewski MaksymM., Wpływ niewielkich zbiorników na temperaturę wody rzek nizinnych na przykładzie Jeziorki i Rządzy, „Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska”, 2015 .

Bibliografia

  • LCCN: sh85114241
  • GND: 4154894-2
  • NDL: 00565101
  • J9U: 987007538867005171