Róg myśliwski

Róg myśliwski

róg sygnałowy, róg

Klasyfikacja naukowa

423.121.21 Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna

instrument dęty

Podobne instrumenty

cynk, olifant, szofar, alboka(inne języki), pepa(inne języki), pibgorn(inne języki)

Multimedia w Wikimedia Commons

Róg myśliwski, róg sygnałowy, róg – instrument muzyczny dęty, sygnałowy(inne języki), wykonany z rogu zwierzęcego – tura, żubra lub bydła domowego, niekiedy z kości lub metalu^[1][2][3]. Prototyp rogu naturalnego^[a] z XVIII wieku^[4], który później rozbudowany został do rogu wentylowego (waltorni)^[5][4]. Służy do wabienia byków jeleni w okresie rykowiska; dawniej był używany także do dawania sygnałów na polowaniu^[1], znajdował zastosowanie w pasterstwie oraz wojskowości, grali na nim wędrowni muzykanci i żonglerzy^[6].

Historia

Pierwsze rogi budowano ze znajdowanych rogów zwierząt kopytnych, wydrążonych zębów, kości, drzewa, a następnie – na wzór kształtów rogów zwierzęcych – z blachy^[7].

Pochodzące z Mezopotamii inskrypcje sumeryjskiego kapłana-króla Gudei wzmiankują instrument o nazwie si-im – róg bydlęcy. Spis darów ofiarowanych ok. 1400 p.n.e. egipskiemu faraonowi Amenhotepowi III przez króla Tuszrattę wymienia 40 pozłacanych rogów, część wysadzanych kamieniami szlachetnymi, z czego siedemnaście nazywa wyraźnie bawolimi. Wizerunek krótkiego i grubego rogu przedstawiony jest na płaskorzeźbie pochodzącej z ok. 1250 p.n.e. z miasta Karkemisz. Od czasów Gudei, różne źródła wspominają si, dodając czasami określenie metalu (niekiedy złota)^[8].

Z epoki koczowniczej Hebrajczków pochodzi używany współcześnie w judaizmie szofar – instrument wykonywany z rogu koziego lub baraniego. Sporządza się go zmiękczając parą, spłaszczając i wygniatając^[9].

W Europie zwierzęce rogi używane były od wczesnego średniowiecza przez wojowników, myśliwych i strażników^[10] – ich wizerunki zachowały się do czasów współczesnych w ikonografii. Wykopaliska natomiat nie dostarczyły żadnych dowodów – powodem jest szybki rozkład pustych rogów w ziemi^[11]. W X wieku z Bizancjum^[10], i jako trofeum z wypraw wojennych do Afryki^[7], dotarł do Europy olifant – róg wykonany z ciosu słonia^[7][10]. W Afryce miał zadęcie boczne, w Bizancjum i w Europie podłużne^[10]. W Europie stał się częścią obowiązkowego ekwipunku rycerskiego^[7]. W Afryce był instrumentem królewskim, stanowiącym insygnium władzy królów i wodzów, a w Europie – wyłącznym i wysoko cenionym atrybutem książąt i rycerstwa^[10]. Wykonany z rogu tura róg myśliwski króla Zygmunta III Wazy w wyniku grabieży w XVII wieku znajduje się w muzeum w Sztokholmie^[12]. Dla pasterzy i żołnierzy najemnych przeznaczone były drewniane rogi wojskowe oraz małe metalowe rogi sygnałowe o formie półkolistej i wyraźnie hiperbolicznym profilu^[7].

W XIV wieku pojawiły się rogi sygnałowe o wyraźnie większej długości i ślimakowatym kształcie^[7]. Dały one początek rogowi pocztowemu, używanemu w XVI i XVII wieku przez pocztylionów, oraz większemu, opracowanemu w XVIII wieku i używanemu w orkiestrach rogowi leśnemu, czyli naturalnej waltorni^[13]. Teoretyk muzyki Marin Mersenne opisał i zilustrował kilka typów rogu myśliwskiego w traktacie Harmonie universelle(inne języki) z 1636. Znalazły się tam zarówno typowy róg zwierzęcy, jak i trąbka pocztowa z jednym zwojem oraz ślimakowata sygnałówka^[14][15]. Przekształcenie rogu o kształcie odzwierzęcym do naturalnego (waltorniowego) odbyło się niezależnie w różnych regionach Europy. Curt Sachs – twórca nowoczesnej instrumentologii^[16] – napisał: „W Anglii instrument określano nazwą French horn (róg francuski), ponieważ tam jakoby miało dokonać się to przekształcenie; inne źródła utrzymują, że we Francji był on rzadkością przyjętą w «ostatnim czasie» i że zwano go tam cor allemand (róg niemiecki)”^[14]. Wynalazcą francuskiej wersji, nazywanej od jego nazwiska rogiem dampierowskim, był Marc-Antoine de Dampierre^[7].

Współcześnie rogiem myśliwskim nazywa się zarówno instrumenty wykonywane z rogów zwierzęcych, jak i blaszane instrumenty formą przypominające róg bawoli oraz trąbkę pocztową^[17]. W Polsce tradycja gry utrzymywana jest przez Polski Związek Łowiecki, który patronuje również festiwalom i konkursom, m.in. „Ogólnopolski Festiwal Muzyki Myśliwskiej”, „Ogólnopolski Konkurs Sygnalistów Myśliwskich”^[18], „Pomorski Konkurs Sygnałów i Muzyki Myśliwskiej”^[19], „Festiwal Kultury Łowieckiej”^[20].

Sfragistyka i heraldyka

Róg występuje na pieczęciach i herbach od początku istnienia państwowości polskiej; jest najczęściej pojawiającym się instrumentem muzycznym^[21]. Charakterystycznym motywem jest wizerunek stojącego na baszcie i dmącego w róg trębacza^[22]. Trzymany w rękach trębaczy instrument nazywany jest potocznie trąbą, ale współczesna instrumentologia zalicza go do rogów – jest to instrument prosty w budowie, cechuje się szeroką menzurą oraz zakrzywionym i konicznym profilem^[6].

• 
  Pieczęć Przemysła II, 1290
• 
  Pieczęć Kalisza, XV wiek
• 
  Herb Trąby
• 
  Herb Sycowa

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
• Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
• Włodzimierz Kamiński: Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Zarys problematyki rozwojowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1971. OCLC 830914178.
• Alina Kopoczek. Instrumenty muzyczne w heraldyce i sfragistyce polskiej w okresie feudalizmu. „Polskie instrumenty ludowe. Studia folklorystyczne”. 439, s. 58–82, 1981. Katowice: Uniwersytet Śląski. ISSN 0208-6336. 
• Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.