Pliszka żółta

Motacilla flava^[1]

Linnaeus, 1758

Systematyka

Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

pliszkowate

Rodzaj

Motacilla

Gatunek

pliszka żółta

Podgatunki
M. f. flavissima (Blyth, 1834) M. f. lutea (S.G. Gmelin, 1774) M. f. flava Linnaeus, 1758 M. f. beema (Sykes, 1832) M. f. iberiae Hartert, 1921 M. f. cinereocapilla Savi, 1831 M. f. pygmaea (A.E. Brehm, 1854) M. f. leucocephala (Przewalski, 1887) M. f. feldegg Michahelles, 1830 M. f. thunbergi Billberg, 1828

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[2]

najmniejszej troski

Zasięg występowania

letnie lęgowiska

występuje przez cały rok

zimowiska

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Pliszka żółta, wolarka (Motacilla flava) – gatunek małego ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae). Zamieszkuje Eurazję i Afrykę. Bardzo liczny, nie jest zagrożony.

Występowanie

Zamieszkuje większość Eurazji, na wschodzie po środkową Syberię, a także północną Afrykę. Wędruje na dalekie dystanse, przeloty od marca do maja i od sierpnia do października. Zimuje nad Morzem Śródziemnym oraz bardziej na południu – w Afryce Subsaharyjskiej. Wschodnie podgatunki swe zimowiska mają na subkontynencie indyjskim i Półwyspie Arabskim. W Europie Środkowej spotkać można około 7 podgatunków tej pliszki.

W Polsce licznie lęgowy^[3] na niżu jest podgatunek M. flava flava, poza tym podczas przelotów pojawiają się też ptaki z innych podgatunków: thunbergi, feldegg, iberiae i flavissima^[4]. 3 z nich mają charakter przelotny i nie wyprowadzają lęgów^[5]. Stwierdzenia podgatunku feldegg podlegają weryfikacji przez Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego (do 2021 roku odnotowano 18 stwierdzeń^[6]). W górach pliszka żółta występuje do wysokości kilkuset metrów. Licznie zasiedla Wielkopolskę, Podlasie, Mazowsze^[5], Lubelszczyznę i Dolny Śląsk^[3]. Często ustępuje tu w swoich siedliskach tylko skowronkom. W czasie wiosennych przelotów, od końca marca do połowy maja, w Zatoce Gdańskiej obserwuje się skupienia ptaków liczące tysiące i więcej osobników. W trakcie jesiennych migracji pojawiają się od sierpnia do końca października. To wtedy w niektórych miejscach w kraju można natknąć się na największe koncentracje pliszki na masowych noclegowiskach – liczy się tam setki, a nawet tysiące sztuk. Wyjątkowe obserwacje migrujących osobników zdarzają się jeszcze w grudniu. Pojedyncze (bardzo rzadkie) stwierdzenia ptaków zimujących pochodzą głównie z południa Polski.

Systematyka

Szerokie rozprzestrzenienie się ptaka spowodowało powstanie wielu podgatunków. Różnice między nimi są widoczne głównie w ubarwieniu głów samców. Samice i młode poszczególnych podgatunków są względem siebie prawie identyczne. Sytuację komplikuje fakt, że pomiędzy niektórymi podgatunkami dość regularnie dochodzi do hybrydyzacji^[7]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia dziesięć podgatunków M. flava^[8]^[9]:

pliszka żółtawa (M. flava flavissima) – Brytania i przybrzeżna Europa.
pliszka żółtogłowa (M. flava lutea) – południowo-zachodnia Rosja do północno-zachodniego i północno-środkowego Kazachstanu.
pliszka żółta (M. flava flava) – północna i środkowa Europa do Uralu.
M. flava beema – południowo-zachodnia Syberia i północno-wschodni Kazachstan do zachodnich Himalajów.
pliszka iberyjska (M. flava iberiae) – Półwysep Iberyjski, południowo-zachodnia Francja i północno-zachodnia Afryka.
pliszka apenińska (M. flava cinereocapilla) – Włochy, Sycylia, Korsyka, Sardynia i Słowenia.
M. flava pygmaea – Egipt (Delta Nilu i dalej na południe wzdłuż Nilu); populacja osiadła^[7].
pliszka białogłowa (M. flava leucocephala) – północno-zachodnia Mongolia, północno-zachodnie Chiny i północno-środkowa Syberia.
pliszka czarnogłowa (M. flava feldegg) – Bałkany i Turcja do Iranu i Afganistanu.
pliszka tundrowa (M. flava thunbergi) – północna Europa do północno-zachodniej Syberii.

Niektórzy systematycy wyróżniają też podgatunek M. flava melanogrisea^[7], inni utożsamiają go z M. flava feldegg^[8]. Niektóre z powyższych podgatunków (zwłaszcza lutea i feldegg) często bywały podnoszone przez różnych autorów do rangi osobnych gatunków^[7].

Dawniej do M. flava zaliczano też podgatunki występujące dalej na wschód, wyodrębnione do osobnego gatunku o nazwie M. tschutschensis (pliszka syberyjska)^[7].

Zdjęcia niektórych podgatunków pliszki żółtej
Dorosły samiec podgatunku nominatywnego M. f. flava
Dorosły samiec pliszki żółtawej (M. f. flavissima)
Dorosły samiec podgatunku M. f. beema
Samica pliszki tundrowej (M. f. thunbergi)
Samica podgatunku M. f. melanogrisea
Samiec pliszki czarnogłowej (M. flava feldegg)
Samica pliszki czarnogłowej
Jajo kukułki i jaja pliszki żółtej

Charakterystyka

Cechy gatunku

Najmniejsza z europejskich pliszek, o krępej, wysmukłej sylwetce. Upierzenie podobne do pliszki górskiej, choć odróżnia ją żółte podgardle. U samców wszystkich podgatunków żółty spód ciała, oliwkowy grzbiet i kuper, szarozielone skrzydła z jaśniejszymi pasami i ciemnoszary ogon z białymi brzegami. Dziób i nogi czarne. Długi ogon pośrodku jest czarny o białych brzegach. Głowa i kark popielate, biała brew nad okiem i podgardle, a pod nim biały wąs. Poszczególne podgatunki różnią się upierzeniem głowy i podgardla (opis – powyżej). Samice i młode u wszystkich podgatunków podobne do samców, ale o mniej jaskrawej, przytłumionej, bardziej jednolicie oliwkowożółtej barwie upierzenia, oliwkowozielonej głowie i żółtym brzuchu. Obie płci nie różnią się rozmiarami ciała.
W odniesieniu do innych pliszek ma dość krótki ogon, lata ze specyficzną lekkością – lotem falistym. Jest nieco mniejsza od pliszki siwej. Ma delikatniejszą budowę ciała niż wróbel i jest od niego mniejsza.

Głos

Często siada na odsłoniętych krzewach lub roślinach zielnych i wydaje uporczywy odgłos wabiący „tsłip”. Melodia jest cicha i składa się z kilkakrotnie powtarzanych strof „psiee riee ciech”. Śpiewa również w locie.

Zachowanie

Najczęściej widuje się ją na ziemi. Nie boi się wychodzić na zupełnie odsłonione tereny i nie kryje się przed człowiekiem. Pliszki chętnie siadają na wyższych słupkach, badylach, kretowiskach, kamieniach, krzakach i płotach. Mniej kiwa ogonem niż inne pliszki. Przez cały rok jest ptakiem towarzyskim. Skupia się w duże stada w trakcie wędrówek.

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 17 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 27 cm

Masa ciała

ok. 17 g

Biotop

Pierwotne siedliska były bardzo różnorodne – od zakrzewionego stepu po trawiastą tundrę. Zasiedla otwarte przestrzenie, umiarkowanie wilgotne łąki typu grądów o krótkiej trawie i pastwiska z pojedynczymi wysokimi roślinami i kępami, depresje, doliny rzek, nieużytki, pola uprawne (głównie rzepaku i roślin okopowych), tereny wydmowe, pola uprawne, skraje bagien oraz stawów i tereny ruderalne na obrzeżach miast. Lokalne populacje są liczniejsze, gdy w okolicy prowadzi się wypas zwierząt kopytnych. Noclegowiska pliszek mogą znajdować się w trzcinach, często w towarzystwie pliszek siwych.

Okres lęgowy

Trwa od maja do lipca. Na tereny lęgowe pliszki przylatują w kwietniu, zwykle w małych grupkach. Po pewnym czasie grupy rozpraszają się i poszczególne ptaki łączą się w pary. Zajmują one stosunkowo małe terytoria lęgowe, o obszarze około 60 m wokół gniazda. Bronią go czynnie przed innymi pliszkami. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

Budowane jest w maju lub czerwcu przez samicę. Znajduje się w dołku na ziemi wśród niezbyt gęstej, dość wysokiej roślinności, dobrze ukryte. Może znajdować się w trawie, na miedzy, w nasypie. Uwite zostaje ze źdźbeł suchych trawy i korzeni z wnętrzem wyłożonym grubą warstwą włosia znalezionego na ziemi lub pierza.

Jaja

Prawdopodobnie dwa lęgi w roku – w maju i czerwcu. W jednym lęgu 4–5 jaj o średnich wymiarach 21×15 mm, białych o lekko szarawym lub biało-żółtym odcieniu i gęsto nakrapianych szarobrązowymi, małymi plamkami.

Wysiadywanie, pisklęta

Wysiadywanie przez samicę trwa 14–16 dni, a pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez 11–15 dni. Opuszczają je wcześnie, zanim nauczą się latać. Młode są karmione przez oboje rodziców. Pliszki żółte opuszczają lęgowiska we wrześniu. Nim rozpoczną wędrówkę, gromadzą się w duże stada.

Pożywienie

Odżywia się głównie pokarmem zwierzęcym. Drobne owady (od larw do form imago), chrząszcze i ich larwy (pędraki), muchy, koniki polne oraz pająki, dżdżownice, małe mięczaki.

Owady i inna zdobycz łapana jest w locie, z roślin i na ziemi, jak też na pasącym się bydle (z tego powodu nazywana bywa niekiedy „wolarką”). Silny związek z dużymi zwierzętami kopytnymi można zaobserwować po okresie lęgowym, zwłaszcza późnym latem i jesienią, gdy nie trzymają się one swych terytoriów. Gdy krowy, owce lub konie chodzą swobodnie po szerokim pastwisku, pliszki żółte dotrzymują im kroku nawet przez kilka kilometrów. Korzystając z okazji chwytają co jakiś czas owady spłoszone przez duże ssaki lub muchy krążące wokół nich. Żerowiska znajdują się pośród niskiej roślinności, na odsłoniętym obszarze, pod nogami bydła i koni. Za ofiarą biegnie lub podskakuje, czasem też do niej podfruwa.

Status i ochrona

IUCN uznaje pliszkę żółtą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 60–110 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[2].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[10]. Na Czerwonej liście ptaków Polski pliszka żółta została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[11]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja lęgowa pliszki żółtej w Polsce liczyła 1 485 000 – 1 644 000 par^[12].

Potrafi dobrze przystosować się do zmian poziomu wód gruntowych i intensyfikacji rolnictwa.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Motacilla flava, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Motacilla flava, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b L.L. Kuczyński L.L., P.P. Chylarecki P.P., Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy, Warszawa: GIOŚ, 2012, s. 71 .
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 556–558. ISBN 83-919626-1-X.
↑ ^a ^b Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tyler, S. & Christie, D.A.: Western Yellow Wagtail (Motacilla flava). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-06)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-07]. (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Motacillidae Horsfield, 1821 - pliszkowate - Wagtails and Pipits (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-07].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 190. ISBN 978-83-7073-474-9.
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.