Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim

(niem.) Schloss Kamenz

nr rej. 299/34/WŁ z 7.11.1989[1]
Widok od południowego zachodu
Państwo	Polska
Miejscowość	Kamieniec Ząbkowicki
Adres	ul. Zamkowa
Styl architektoniczny	neogotycki, eklektyczny
Architekt	Karl Friedrich Schinkel
Rozpoczęcie budowy	1838
Ukończenie budowy	1872[2]
Zniszczono	1946/1984
Pierwszy właściciel	Marianna Orańska
Kolejni właściciele	Albrecht Hohenzollern 1873–1906 Fryderyk Henryk Hohenzollern 1906–1940 Waldemar Hohenzollern 1940–1945
Obecny właściciel	gmina Kamieniec Ząbkowicki (od 1945)[3]
Położenie na mapie Kamieńca Ząbkowickiego Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
Położenie na mapie Polski Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
Położenie na mapie gminy Kamieniec Ząbkowicki Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
50°31′14,86″N 16°52′51,32″E/50,520794 16,880922
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim – monumentalny zabytkowy pałac^[4] neogotycki z XIX wieku znajdujący się w mieście Kamieniec Ząbkowicki w województwie dolnośląskim.

Historia

W 1096 Brzetysław II zbudował tu gród, który po zdobyciu przez Bolesława Krzywoustego został opuszczony. Gród ów był położony w pobliżu wzniesionego w początkach XIV wieku kościoła klasztornego, w pobliżu przepływającej tamtędy Nysy Kłodzkiej.

W 1838 właścicielką dóbr kamienieckich stała się królewna niderlandzka Marianna Orańska, która w tym samym roku zleciła wykonanie projektu przyszłej rezydencji Karlowi Friedrichowi Schinklowi, ówcześnie jednemu z najwybitniejszych architektów^[5]. 15 października na wzgórzu (zwanym Grodowym Wzgórzem) położono kamień węgielny. Prace budowlane, ze względu na stan zdrowia Schinkla, nadzorował młody architekt, Ferdinand Martius^[6]. W 1848 prace przerwano z powodu rozwodu księżnej z Albrechtem Hohenzollernem, księciem pruskim^[6]. Wznowiono je dopiero w 1853^[6]. Założenia tarasowo-ogrodowe zaprojektowane zostały w 1858 przez Petera Josepha Lenné, generalnego dyrektora Ogrodów Pruskich. Rok później rozpoczęto budowę tarasów wiodących do pałacu^[6]. 8 maja 1872 uznaje się za datę zakończenia prac przy budowie pałacu i wokół niego^[6]. Tego dnia po północno-wschodniej stronie pałacu nastąpiło odsłonięcie pomnika Nike, ustawionego na jedenastometrowej kolumnie^[6]. W 1873 z okazji ślubu syna Albrechta Marianna przekazała mu zarząd nad całością dóbr śląsko-kłodzkich, w tym również nad pałacem^[6].

W 1865 pałacowy ogrodnik C. Braun ze skrzyżowania odmian Aporta (Cesarz Aleksander) i Reneta Baumanna wyhodował nową odmianę jabłek, którą nazwał Prinz Albrecht von Preussen (Albrechtsapfel). Jest to miejscowa, śląska odmiana, kiedyś bardzo popularna w regionie, nadająca się do uprawy na terenach podgórskich^[7][8][9].

Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tutaj magazyn przejściowy dla zwożonych z całego Śląska dzieł sztuki. Np. zbiory i archiwalia z Wrocławia rozlokowano w pałacu, w ujeżdżalni, oraz w pobliskim kościele i zabudowaniach parafialnych^[6]. Po 1945 wyposażenie pałacu zostało wywiezione bądź zdewastowane, w lutym 1946 cały kompleks spłonął, podpalony przez żołnierzy radzieckich^[6]. Część marmurów z pałacu użyto przy budowie Sali Kongresowej w warszawskim Pałacu Kultury i Nauki^[6].

W 1984 pałac został wydzierżawiony prywatnemu przedsiębiorcy, Włodzimierzowi Sobiechowi. Obiekt był rekonstruowany od końca lat 80. aż do śmierci dzierżawcy w sierpniu 2010^[10]. W sierpniu 2012 roku po zakończeniu postępowania po zmarłym pałac i przyległe grunty stały się ponownie własnością gminy, która rozpoczęła remont obiektu. Od 1 maja 2013 roku pałac został ponownie udostępniony przez obecnego właściciela dla zwiedzających^[11] choć zwiedzanie było możliwe już znacznie wcześniej (dzierżawca obiektu udostępniał pałac dla zwiedzających włącznie z obsługą miejscowego przewodnika). Zwiedzanie z przewodnikiem możliwe jest codziennie od godziny 10 do 17 (wejścia o pełnych godzinach).

Obecnie sukcesywnie remontowany dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku 2013 odtworzone zostały sklepienia w sali balowej, rok 2014 przyniósł remont tarasu widokowego. W roku 2015 gmina Kamieniec Ząbkowicki pozyskała ponad milion złotych na wykonanie pierwszego etapu pokrycia dachowego obiektu oraz na wykonanie ratunkowych prac na budynku oficyny pałacowej dawnej wozowni (z wykonaniem docelowego pokrycia dachowego).

W 2018 otwarto zrewaloryzowane mauzoleum^[12].

W ostatni weekend maja zainaugurowano cykliczną imprezę, która będzie się odbywać corocznie na pałacowych tarasach – Wiosnę Tulipanów. Na terenie kompleksu pałacowo-parkowego odbywają się również wydarzenia takie, jak: Festiwal Nauki, Pożegnanie lata z Marianną Orańską, zjazdy przewodników, zawody MTB czy liczne rajdy piesze.

Architektura

Bryła pałacu jest zbudowana na planie prostokąta 75,3 na 48,3 m^[13]. Cztery wieże narożne mają 33,6 m wysokości. Kubatura pałacu wynosi 90 tys. m³, natomiast powierzchnia użytkowa to blisko 20 tys. m². Dziedzińce wewnętrzne mają wymiary 19,5 na 18,2 m i przedziela je arkadowy krużganek, łączący ścianę północno-wschodnią i południowo-zachodnią.

Pałac otoczony jest murem, w którego narożnikach znajdują się cztery pary okrągłych baszt. Od strony północno-zachodniej umieszczono w ciągu murów wozownie, a od strony południowo-wschodniej – stajnie.

Tereny parkowo-leśne

Pałac leży na górze Zameczno, która stanowi rozległy kompleks pałacowo-leśny o powierzchni 1,15 km² w skład którego wchodzi także Mauzoleum, kotłownia zamkowa, ruiny domku myśliwskiego i ruiny pomniejszych obiektów. Obecnie jedynie tereny w zachodniej części mają charakter typowo parkowy. Obszar na wschód od pałacu ulega stopniowej naturalizacji, gdzie dominuje drzewostan nawiązujący składem do siedlisk grądowych i bukowych. Do najważniejszych aspektów przyrodniczych w założeniach parkowo-leśnych są pomniki przyrody. Obecnie występuje tu wiele pomników przyrody chroniących ponad setkę drzew i krzewów, gdzie tylko w 2018 r. powołano 89 pomników^[14]. Wśród drzew objętych ochroną dominuje dąb szypułkowy, buk pospolity, sosna wejmutka, lipa drobnolistna i cis pospolity. Poza tym pomnikami zostały także pojedyncze okazy z gatunku dąb czerwony, grab pospolity, jesion wyniosły, klon jawor, klon polny, klon zwyczajny, sosna zwyczajna i żywotnik zachodni^[15][16]. Drzewa pomnikowe rozsiane są w miarę równomiernie po niemal całym kompleksie, gdzie ich największe zagęszczenie obejmuje tereny wokół zamku oraz południowe i środkowe tereny kompleksu leśnego. Do najbardziej rozpoznawalnych drzew należy dąb Jana o obwodzie 525 cm. Okaz ulokowany jest w środkowej części kompleksu na południowych stokach, tuż przy szczycie jednego ze wzgórz kompleksu^[17].

Galeria

• 
  Fasada
• 
  Wieża
• 
  Krużganek
• 
  Główne wejście
• 
  Widok z krużganka
• 
  Ogrodzenie
• 
  Turyści
• 
  Stajnia
• 
  Wewnętrzne patio z fontanną
• 
  Korytarz okalający patio
• 
  Detal architektoniczny
• 
  Detal architektoniczny
• 
  Sklepienie kaplicy
• 
  Konstrukcja sklepienia
• 
  Park
• 
  Ogród
• 
  Widok z balkonu
• 
  Plan zespołu pałacowo-parkowego
• 
  Pomnik przyrody, sosna wejmutka
• 
  Pomnik przyrody, lipa drobnolistna
• 
  Pomnik przyrody, buk pospolity
• 
  Pomnik przyrody, Dąb „Świętojański”

Przypisy

Bibliografia

• Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.
• Marek Gaworski: Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim. Architektura, właściciele. Wyd. 2. Strzelce Opolskie: Wyd. Matiang, 2009.brak strony w książce
• Krzysztof R. Mazurski: Miłość i dramaty królewny Marianny. Wyd. 2. Wrocław: „Sudety” Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK, 2005.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia pałacu na portalu dolny-slask.org.pl. [dostęp 2012-11-08].
• Lares: Perła europejskiego neogotyku. [dostęp 2023-02-07].
• KamilK. Pawłowski KamilK., Pałac jak z bajki [online], naszesudety.pl, 15 listopada 2014 [dostęp 2016-04-26] .
• Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim – Prywatny Malbork Marianny Orańskiej. [w:] sekulada.com [on-line]. [dostęp 2020-08-26]. (pol.).