Organy w kościele św. Jacka w Słupsku
Organy w kościele św. Jacka w Słupsku – 33-głosowe barokowe organy piszczałkowe w kościele św. Jacka w Słupsku. Jedne z najstarszych w Polsce grywalnych organów wyposażonych w trakturę mechaniczną. Zbudowane w latach 1655–1657 przez organmistrza Paula Fischera. Zrekonstruowane w 2002.
Historia
Fundatorką pierwszych, nieistniejących już organów dla kościoła św. Jacka (wówczas jeszcze kościoła ewangelickiego św. Jana[1]) była księżna Erdmuta(inne języki) – żona księcia szczecińskiego Jana Fryderyka[2].
Budowę organów barokowych w połowie XVII wieku zlecił i sfinansował książę Ernest Bogusław von Croy[3]. Projektantem i pierwszym wykonawcą instrumentu był organmistrz Paul Fischer[4]; prace rozpoczął w 1655[5]. Po jego nagłej śmierci konstrukcję kontynuował i zakończył w 1657[6] jego zięć – organmistrz Michał Beriegel(inne języki)[5]. Prospekt i dekorację rzeźbiarską wykonał snycerz Hans Eddelwer z Darłowa[4].
Zapiski historyczne wzmiankują muzyka wojskowego D.S. Arsandta[7] – żołnierza z regimentu Filipa Ottona von Grumbkowa(inne języki)[8] wyznaczonego w 1735 przez króla Prus Fryderyka Wilhelma I na stanowisko organisty w niedalekim Koszalinie[7]. Od 1736 powoływany był do komisji egzaminującej kandydatów na organistę w kościele św. Jana w Słupsku[8].
W 1911 wykonano pobieżną konserwację wystroju rzeźbiarskiego prospektu[9].
W wyniku działań wojennych organy uległy uszkodzeniom[10]. Do końca XX wieku przeprowadzono kilka interwencji remontowych, wskutek których utraciły swoje barokowe brzmienie i walory konstrukcyjne[9]. Pierwszym proboszczem parafii św. Jacka po wojnie był ksiądz Karol Chmielewski[11] – zlecił on naprawę instrumentu, a remont wykonał organmistrz Wilhelm Voelkner z Duninowa[12]. W 1950 z instrumentu wymontowano cały zespół brzmieniowy pedału oraz piszczałki kilku głosów pierwszego manuału[12] – organmistrz Stefan Truszczyński z Włocławka wykorzystał je do budowy organów w kościele Mariackim w Słupsku[10]. W 1972[12] organmistrz Jarzemowski uzupełnił brakujące piszczałki manuału[10]. W 1976[12] toruński oddział Pracowni Konserwacji Zabytków opracował pierwszą powojenną dokumentację historyczno-konserwatorską oraz inwentaryzację pomiarową organów[10]. W 1980[12] organmistrz Zygmunt Kamiński z Warszawy wykonał i zainstalował sekcję pedału[13]. W latach 1985-1986[14] pracownia konserwatorska Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku[15] uzupełniła brakujące elementy prospektu i poddała go konserwacji[9].
Po 1989[13] organista kościoła św. Jacka Janusz Dudziński[16] i organista kościoła Mariackiego w Stralsundzie Martin Rost(inne języki)[17] odnaleźli niemiecką dokumentację organów sprzed 1681, zawierającą informacje o budowniczych i pierwotnej dyspozycji (instrument miał wówczas 36 głosów rozmieszczonych w czterech zespołach brzmieniowych i 3 manuały[13])[9]. W 1995 Dudziński założył Stowarzyszenie Rekonstrukcji Organów Kościoła Zamkowego w Słupsku[13][16], którego celem było przywrócenie instrumentu do stanu zgodnego z projektem pierwszego budowniczego – Paula Fischera[9]. Dużą rolę w pozyskaniu funduszy odegrał mieszkający w Fassbergu pastor i organista Joachim Schwarz[9]. Rekonstrukcja organów zakończyła się 16 czerwca 2002[13]. Zakończoną 16 czerwca 2002 renowację organów przeprowadził warsztat organmistrzowski Zdzisława Mollina z Odry[17]. Od tamtego czasu organy służą celom liturgicznym, edukacyjnym i koncertowym, a w kościele św. Jacka od 1983 odbywa się cyklicznie Festiwalowi Muzyki Organowej i Kameralnej w Słupsku[18][19][17].
Budowa
Organy umieszczone są na emporze przy zachodniej ścianie kościoła, nad głównym wejściem; zespół brzmieniowy Ruckpositiv wkomponowany jest w balustradę chóru[20][21]. Instrument posiada 1604 piszczałki rozmieszczone w 33 głosach, trzy manuały[18] oraz mechaniczną trakturę gry i rejestrów[20][21]. Piszczałki prospektu szafy głównej należą do głównego głosu Principal 4′; pochodzą z 1657[20][21].
Wykonane w połowie XVII wieku przez Hansa Eddelwera[4] barokowe prospekty obydwu części instrumentu mają analogiczną konstrukcję – są pięcioosiowe, architektoniczne, z trzema wysuniętymi półkolistymi ryzalitami wieżami. Elewacje szaf organowych podzielone są wyraźnie na trzy części: dolną – linię cokołu, zasadniczą – z piszczałkami oraz górną – zwieńczenie. Dekoracjami snycerskimi są ażurowe, akantowe uszaki, figury postaci ze Starego Testamentu, atlantów i aniołów oraz kartusz z kiścią winogron. Szczyt prospektu głównego wieńczy figura króla Dawida z lirą. W zwieńczeniach bocznych wież prospektu dolnego znajdują się herby księstwa pomorskiego i Ernesta Bogusława von Croy[5].
Dyspozycja
Dyspozycja po rekonstrukcji z 2002[20][21]:
Manuał I Ruckpositiv | Manuał II Hauptwerk | Manuał III Brustwerk | Pedał |
---|---|---|---|
|
|
|
|
(kolorem czerwonym oznaczono głosy języczkowe) |
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Historia parafii św. Jacka w Słupsku [online], Parafia pw. św. Jacka w Słupsku [dostęp 2024-02-18] (pol.).
- ↑ Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 12.
- ↑ Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 70.
- ↑ a b c Machura 2006 ↓, s. 32.
- ↑ a b c Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 53.
- ↑ Machura 2006 ↓, s. 56.
- ↑ a b Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 94.
- ↑ a b Machura 2006 ↓, s. 40.
- ↑ a b c d e f Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 109.
- ↑ a b c d Machura 2006 ↓, s. 46.
- ↑ Machura 2006 ↓, s. 45.
- ↑ a b c d e Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 108.
- ↑ a b c d e Machura 2006 ↓, s. 47.
- ↑ Machura 2006 ↓, s. 51.
- ↑ Machura 2006 ↓, s. 52.
- ↑ a b Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 65.
- ↑ a b c Bartosiewicz, Machura i Popławski 2021 ↓, s. 55.
- ↑ a b Broszura informacyjna kościoła zamkowego w Słupsku [online], Parafia pw. św. Jacka w Słupsku [dostęp 2024-02-18] (pol.).
- ↑ Machura 2006 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d RobertR. Dziemba RobertR., Słupsk. Kościół św. Jacka [online], Polskie Wirtualne Centrum Organowe, 5 maja 2003 [dostęp 2024-02-18] (pol.).
- ↑ a b c d ZdzisławZ. Mollin ZdzisławZ., Kościół św. Jacka, Słupsk (pomorskie) [online], Stowarzyszenie Musicam Sacram, 8 maja 2021 [dostęp 2024-02-18] (pol.).
Bibliografia
- Katarzyna Bartosiewicz, Zdzisław Machura, Krzysztof Popławski: Kościół św. Jacka w Słupsku. Historia, sztuka, wiara. Michał Rychert (red.). Słupsk: Parafia św. Jacka w Słupsku, 2021. ISBN 978-83-96158-30-7.
- Zdzisław Machura: Dzieje kościoła zamkowego w Słupsku. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego. Stowarzyszenie Przyjaciół MPŚ, 2006. ISBN 978-83-89329-28-8.
Linki zewnętrzne
- Prezentacja organów w serwisie YouTube – Janusz Dudziński, prezentacja organów w kościele św. Jacka w Słupsku w ramach projektu „Spotkanie z zabytkowymi organami kościoła zamkowego w Słupsku”