Kompania graniczna KOP „Leonpol”

Kompania graniczna KOP „Leonpol” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 5 batalion graniczny^[1][2], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 3 kompania graniczna KOP „Leonpol” podlegała dowódcy batalionu KOP „Łużki”^[3].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[4]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[5].

3 kompania graniczna „Leonpol” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 2 kilometrów 50 metrów^[6]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniała zastawa „Dryssa” z komendantury „Dryssa”^[7] .

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 1 kompania graniczna KOP „Druja” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Małaszki” – 1928^[8], 1931^[7] , 1932^[9], 1934^[10] i w 1938^[11]

Walki w 1939

17 września odwód kompanii KOP „Leonpol” atakował sowiecki oddział w sile ok. 3 kompanii kpt. Faworskiego. Wspierał go pociąg pancerny nr 16. Odwód, wspólnie onsadą strażnicy „Leonpol” stawił opór. Po krótkotrwałej walce, Polacy wycofali się do lasu majątku Leonpol. W starciu zginęło 3 żołnierzy polskich, w tym dowódca kompanii por. Witold Połoński. Według sowieckich źródeł, do 4:45 mieli oni wziąć do niewoli 1 oficera i 30 szeregowych, a potem liczba jeńców wzrosła do 59. Wydaje się ona liczbą znacznie zawyżoną. Być może „jeńcami” stali się także aresztowani cywile. Pozostali obrońcy Leonpola przeszli do Dołhinowa. Nie mogąc dotrzeć w rejon koncentracji baonu, wobec oskrzydlenia przez Sowietów, ostatecznie przekroczyli granicę łotewską^[12].

Tak walki relacjonuje Julian Białowąs z Leonpola^[12]:

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928–1929^[8][13]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Grudzinowo”
• strażnica KOP „Dworczany”
• strażnica KOP „Słoboda”
• strażnica KOP „Uźmiany”^[c]

Strażnice kompanii w latach 1931–1932^[7] [14]

• strażnica KOP „Czuryłowo”^[d]
• strażnica KOP „Grodzinowo”^[e]
• strażnica KOP „Słoboda”^[f]
• strażnica KOP „Uzmiany”^[g]

Strażnice kompanii w latach 1934–1935^[15][16]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Leonpol”
• strażnica KOP „Grudzinowo”
• strażnica KOP „Słoboda”
• strażnica KOP „Uzmiany”

W 1934 powstała strażnica KOP „Leonpol”^[15]

Strażnice kompanii w 1938^[11]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Leonpol”
• strażnica KOP „Słoboda”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[17][18]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Czuryłowo”
• 2 strażnica KOP „Leonpol”
• 3 strażnica KOP „Słoboda”

Dowódcy kompanii

• kpt. Adam Szymański (był 30 IX 1928 – 21 XI 1928 → przesunięty na dowódcę 1 kompanii granicznej)^[19] 
• kpt. Adam Litwiński (24 XI 1928 –)^[19] 
• kpt. Stanisław Michalak (24 XI 1928^[19]  – III 1932^[20][21])
• kpt. Jan Perenc (16 XII 1932 – 19 III 1934 → przeniesiony do 60 pp)^[19] 
• kpt. Jan Witkowski (16 IV 1934 –)^[19] 
• kpt. Tadeusz Sochacki^[h] (- 1939)
• por. Witold Połoński (1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Łużki” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.