Komisariat Straży Granicznej „Szczuczyn”

Komisariat Straży Granicznej „Szczuczyn” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. 1 czerwca 1921 w Szczuczynie stacjonowało dowództwo 2 batalionu celnego^[2]. Na przełomie lat 1921/1922 ochronę granicy państwowej w tym rejonie od pododdziałów 2 batalionu celnego przejęła Straż Celna^[2]. Na terenie przyszłego komisariatu SG „Szczuczyn” powstał komisariat Straży Celnej „Chojnowo”, który wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Grajewo”^[3].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej.

 Osobne artykuły: 2 Batalion Celny i Komisariat Straży Celnej „Chojnowo”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[5]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Szczuczyn” do Inspektoratu Granicznego nr 1 „Stawiska” i określił jego strukturę organizacyjną^[6]. 2 kwietnia 1928 rozwiązywany komisariat Straży Celnej „Kumelsk” przekazał inwentarz, będący pod zarządem komisariatu, kierownikowi komisariatu „Szczuczyn”^[7]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 w sprawie reorganizacji mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[8]. Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 zniesiono placówkę SG „Stawiski”^[9]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę I linii „Czarnowo” do Niedźwiadnej^[10]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[11]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Łomża”.

Służba graniczna

W 1928 komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 21 kilometrów^[12]. Prawa granica:słupa granicznego nr 150, dalej prawy skraj lasu Zacieczkowskiego, m. Benczkowo, m. Gutki (wył.) i dalej m. Guty-Starowieś. Lewa granica do słupa granicznego nr 131, dalej Truszki Zalesie, m. Kumelsk (wył.), szosą z Grabowa do Kumelska (wył.)^[13]. Po reorganizacji komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 21,5 kilometra^[14].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Grajewo” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kolno” – 1928 i 1929

Komenda komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czarnowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[8]:

• 4/1 komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czarnowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”
• placówka Straży Granicznej II linii „Stawiski” → Zniesiona w 1931

Organizacja komisariatu w 1933 i 1934^[21]:

• komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czarnowo” → w 1934 przeniesiona do Niedźwiadnej
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”

Organizacja komisariatu w 1937^[21]:

• komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Niedźwiadna”
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzozowo” (??)
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”
  • posterunek Straży Granicznej „Jedwabne”^[22]

Organizacja komisariatu w 1939^[21] (wg Polaka):

• komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Niedźwiadna”
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”

Organizacja komisariatu w 1939^[23] (wg Sobczaka):

• komenda – Szczuczyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rakowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czarnowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Milewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczuczyn”
• placówka Straży Granicznej II linii „Stawiski”

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Łomża” 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik komisariatów Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1937–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy jednostek Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1932–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.