Francesco Crispi

Data i miejsce urodzenia

4 października 1818
Ribera

Data i miejsce śmierci

11 sierpnia 1901
Neapol

Zawód, zajęcie

polityk, prawnik

Narodowość

włoska

Multimedia w Wikimedia Commons

Francesco Crispi (ur. 4 października 1818 w Riberze, zm. 11 sierpnia 1901 w Neapolu) – włoski polityk i prawnik, uczestnik walk w okresie risorgimenta, dwukrotnie premier.

Karierę zawodową rozpoczął jako adwokat w Neapolu. W latach 1848-1849 uczestniczył w walkach rewolucyjnych na terenie Królestwa Obojga Sycylii^[1]. Ponieważ wsparł republikańską działalność Giuseppe Mazziniego, został wydalony z Piemontu. Schronienie znalazł na Malcie, gdzie się ożenił, a później w Paryżu i w Londynie^[2]. Do Włoch powrócił w roku 1859, podczas wojny francusko-austriackiej. Był jednym z najważniejszych uczestników wyprawy tysiąca zorganizowanej przez Garibaldiego przeciwko Królestwu Obojga Sycylii. W roku 1860 współtworzył sycylijski rząd tymczasowy i sprawował na wyspie władzę cywilną^[3].

Od roku 1861 działał jako deputowany do pierwszego włoskiego parlamentu, reprezentując skrajną lewicę, ale już w roku 1864 postanowił przyłączyć się do monarchistów. W grudniu 1877 roku objął tekę ministra spraw wewnętrznych w rządzie Agostina Depretisa, jednak w marcu roku 1878 musiał ustąpić ze stanowiska na skutek skandalu obyczajowego i oskarżeń o bigamię^[4]. Był premierem od stycznia 1887 roku do 31 stycznia 1891 roku, a następnie po Giovannim Giolittim, od 15 grudnia 1893 do 4 marca 1896 roku. Zdelegalizował partię socjalistyczną i spacyfikował wystąpienia robotników oraz zubożałych chłopów sycylijskich (fasci rivoluzionari, 1893-1894)^[5]. Jako gorący zwolennik polityki Bismarcka był orędownikiem trójprzymierza i zdecydowanym przeciwnikiem Francji^[6]. Inicjował i wspierał wszelkie działania zmierzające do rozszerzenia ekspansji kolonialnej w Afryce Wschodniej. Po klęsce pod Aduą musiał podać się do dymisji. Niektórzy historycy uważają, że jego poglądy i styl rządzenia stały się wzorem dla Benita Mussoliniego^[7].

Przypisy

↑ Christopher Duggan, Creare la nazione. Vita di Francesco Crispi, Laterza, Roma-Bari 2000, s. 73-77.
↑ Christopher Duggan, Creare la nazione. Vita di Francesco Crispi, Laterza, Roma-Bari 2000, s. 143-145.
↑ Józef Andrzej Gierowski, Historia Włoch, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1999, s. 410.
↑ Christopher Duggan, Creare la nazione. Vita di Francesco Crispi, Laterza, Roma-Bari 2000, s. 458-460.
↑ Christopher Duggan, Creare la nazione. Vita di Francesco Crispi, Laterza, Roma-Bari 2000, s. 774-777.
↑ Józef Andrzej Gierowski, Historia Włoch, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1999, s. 441.
↑ Józef Andrzej Gierowski, Historia Włoch, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1999, s. 440.

Premierzy Włoch

Królestwo Włoch 1861–1946	Camillo Cavour (1861) Bettino Ricasoli (1861–1862) Urbano Rattazzi (1862) Luigi Carlo Farini (1862–1863) Marco Minghetti (1863–1864) Alfonso Ferrero La Marmora (1864–1866) Bettino Ricasoli (1866–1867) Urbano Rattazzi (1867–1867) Luigi Federico Menabrea (1867–1869) Giovanni Lanza (1869–1873) Marco Minghetti (1873–1876) Agostino Depretis (1876–1878) Benedetto Cairoli (1878–1878) Agostino Depretis (1878 14 lipca 1879) Benedetto Cairoli (1879–1881) Agostino Depretis (1881–1887) Francesco Crispi (1887–1891) Antonio Rudinì (1891–1892) Giovanni Giolitti (1892–1893) Francesco Crispi (1893–1896) Antonio Rudinì (1896–1898) Luigi Pelloux (1898–1900) Giuseppe Saracco (1900–1901) Giuseppe Zanardelli (1901–1903) Giovanni Giolitti (1903–1905) Tommaso Tittoni (1905–1905) Alessandro Fortis (1905–1906) Sidney Sonnino (1906) Giovanni Giolitti (1906–1909) Sidney Sonnino (1909–1910) Luigi Luzzatti (1910–1911) Giovanni Giolitti (1910–1911) Antonio Salandra (1914–1916) Paolo Boselli (1916–1917) Vittorio Emanuele Orlando (1917–1919) Francesco Saverio Nitti (1919–1920) Giovanni Giolitti (1920–1921) Ivanoe Bonomi (1921–1922) Luigi Facta (1922) Benito Mussolini (1922–1943) Pietro Badoglio (1943–1944) Ivanoe Bonomi (1944–1945) Ferruccio Parri (1945) Alcide De Gasperi (1945–1946)
Republika Włoska od 1946	Alcide De Gasperi (1946–1953) Giuseppe Pella (1953–1954) Amintore Fanfani (1954) Mario Scelba (1954–1955) Antonio Segni (1955–1957) Adone Zoli (1957–1958) Amintore Fanfani (1958–1959) Antonio Segni (1959–1960) Fernando Tambroni (1960) Amintore Fanfani (1962–1963) Giovanni Leone (1963) Aldo Moro (1963–1968) Giovanni Leone (1968) Mariano Rumor (1968–1970) Emilio Colombo (1970–1972) Giulio Andreotti (1972–1973) Mariano Rumor (1973–1974) Aldo Moro (1974–1976) Giulio Andreotti (1976–1979) Francesco Cossiga (1979–1980) Arnaldo Forlani (1980–1981) Giovanni Spadolini (1981–1982) Amintore Fanfani (1982–1983) Bettino Craxi (1983–1987) Amintore Fanfani (1987) Giovanni Goria (1987–1988) Ciriaco De Mita (1988–1989) Giulio Andreotti (1989–1992) Giuliano Amato (1992–1993) Carlo Azeglio Ciampi (1993–1994) Silvio Berlusconi (1994–1995) Lamberto Dini (1995–1996) Romano Prodi (1996–1998) Massimo D’Alema (1998–2000) Giuliano Amato (2000–2001) Silvio Berlusconi (2001–2006) Romano Prodi (2008–2011) Silvio Berlusconi (2008–2011) Mario Monti (2011–2013) Enrico Letta (2013–2014) Matteo Renzi (2014–2016) Paolo Gentiloni (2016–2018) Giuseppe Conte (2018–2021) Mario Draghi (2021–2022) Giorgia Meloni (od 2022)

Królestwo Włoch
1861–1946

Camillo Cavour (1861)
Bettino Ricasoli (1861–1862)
Urbano Rattazzi (1862)
Luigi Carlo Farini (1862–1863)
Marco Minghetti (1863–1864)
Alfonso Ferrero La Marmora (1864–1866)
Bettino Ricasoli (1866–1867)
Urbano Rattazzi (1867–1867)
Luigi Federico Menabrea (1867–1869)
Giovanni Lanza (1869–1873)
Marco Minghetti (1873–1876)
Agostino Depretis (1876–1878)
Benedetto Cairoli (1878–1878)
Agostino Depretis (1878 14 lipca 1879)
Benedetto Cairoli (1879–1881)
Agostino Depretis (1881–1887)
Francesco Crispi (1887–1891)
Antonio Rudinì (1891–1892)
Giovanni Giolitti (1892–1893)
Francesco Crispi (1893–1896)
Antonio Rudinì (1896–1898)
Luigi Pelloux (1898–1900)
Giuseppe Saracco (1900–1901)
Giuseppe Zanardelli (1901–1903)
Giovanni Giolitti (1903–1905)
Tommaso Tittoni (1905–1905)
Alessandro Fortis (1905–1906)
Sidney Sonnino (1906)
Giovanni Giolitti (1906–1909)
Sidney Sonnino (1909–1910)
Luigi Luzzatti (1910–1911)
Giovanni Giolitti (1910–1911)
Antonio Salandra (1914–1916)
Paolo Boselli (1916–1917)
Vittorio Emanuele Orlando (1917–1919)
Francesco Saverio Nitti (1919–1920)
Giovanni Giolitti (1920–1921)
Ivanoe Bonomi (1921–1922)
Luigi Facta (1922)
Benito Mussolini (1922–1943)
Pietro Badoglio (1943–1944)
Ivanoe Bonomi (1944–1945)
Ferruccio Parri (1945)
Alcide De Gasperi (1945–1946)

Republika Włoska
od 1946

Alcide De Gasperi (1946–1953)
Giuseppe Pella (1953–1954)
Amintore Fanfani (1954)
Mario Scelba (1954–1955)
Antonio Segni (1955–1957)
Adone Zoli (1957–1958)
Amintore Fanfani (1958–1959)
Antonio Segni (1959–1960)
Fernando Tambroni (1960)
Amintore Fanfani (1962–1963)
Giovanni Leone (1963)
Aldo Moro (1963–1968)
Giovanni Leone (1968)
Mariano Rumor (1968–1970)
Emilio Colombo (1970–1972)
Giulio Andreotti (1972–1973)
Mariano Rumor (1973–1974)
Aldo Moro (1974–1976)
Giulio Andreotti (1976–1979)
Francesco Cossiga (1979–1980)
Arnaldo Forlani (1980–1981)
Giovanni Spadolini (1981–1982)
Amintore Fanfani (1982–1983)
Bettino Craxi (1983–1987)
Amintore Fanfani (1987)
Giovanni Goria (1987–1988)
Ciriaco De Mita (1988–1989)
Giulio Andreotti (1989–1992)
Giuliano Amato (1992–1993)
Carlo Azeglio Ciampi (1993–1994)
Silvio Berlusconi (1994–1995)
Lamberto Dini (1995–1996)
Romano Prodi (1996–1998)
Massimo D’Alema (1998–2000)
Giuliano Amato (2000–2001)
Silvio Berlusconi (2001–2006)
Romano Prodi (2008–2011)
Silvio Berlusconi (2008–2011)
Mario Monti (2011–2013)
Enrico Letta (2013–2014)
Matteo Renzi (2014–2016)
Paolo Gentiloni (2016–2018)
Giuseppe Conte (2018–2021)
Mario Draghi (2021–2022)
Giorgia Meloni (od 2022)

Ministrowie spraw zagranicznych Włoch

Królestwo Włoch	Camillo Benso di Cavour (1861) Bettino Ricasoli (1861–1862) Urbano Rattazzi (1862) Giuseppe Pasolini (1862–1863) Emilio Visconti-Venosta (1863–1864) Alfonso Ferrero La Marmora (1864–1866) Emilio Visconti-Venosta (1866–1867) Pompeo Di Campello (1867–1867) Federico Luigi (1867–1869) Emilio Visconti-Venostaa (1869–1876) Luigi Amedeo Melegari (1876–1877) Agostino Depretis (1877–1878) Luigi Corti (1878) Benedetto Cairoli (1878) Agostino Depretis (1878–1879) Benedetto Cairoli (1879–1881) Pasquale Stanislao Mancini (1881–1885) Agostino Depretis (1885) Carlo Felice Nicolis (1885–1887) Agostino Depretis (1887–1887) Francesco Crispi (1887–1891) Antonio Starabba di Rudinì (1891–1892) Benedetto Brin (1892–1893) Barone Alberto de Blanc (1893–1896) Onorato Caetani (1896–1896) Emilio Visconti-Venosta (1896–1898) Raffaele Cappelli (1898) Felice Napoleone Canevaro (1898–1899) Emilio Visconti-Venosta (1899–1901) Giulio Prinetti (1901–1903) Enrico Morin (1903) Tommaso Tittoni (1903–1905) Antonino Paternò-Castello (1905–1906) Francesco Guicciardini (1906) Tommaso Tittoni (1906–1909) Francesco Guicciardini (1909–1910) Antonino Paternò-Castello (1910–1914) Sidney Sonnino (1914–1919) Tommaso Tittoni (1919) Vittorio Scialoja (1919–1920) Carlo Sforza (1920–1921) Pietro Tommasi della Torretta (1921–1922) Carlo Schanzer (1922) Benito Mussolini (1922–1929) Dino Grandi (1929–1932) Benito Mussolini (1932–1936) Galeazzo Ciano (1936–1943) Benito Mussolini (1943) Raffaele Guariglia (1943–1944) Pietro Badoglio (1944) Ivanoe Bonomi (1944) Alcide De Gasperi (1944–1946)
Republika Włoska	Alcide De Gasperi (1946) Pietro Nenni (1946–1947) Carlo Sforza (1947–1951) Alcide De Gasperi (1951–1953) Giuseppe Pella (1953–1954) Attilio Piccioni (1954) Gaetano Martino (1954–1958) Amintore Fanfani (1958–1959) Giuseppe Pella (1959–1960) Antonio Segni (1960–1962) Attilio Piccioni (1962–1963) Giuseppe Saragat (1963–1964) Amintore Fanfani (1965, 1966–1968) Giuseppe Medici (1968–1968) Pietro Nenni (1968–1969) Aldo Moro (1969–1972) Giuseppe Medici (1972–1973) Aldo Moro (1973–1974) Mariano Rumor (1974–1976) Arnaldo Forlani (1976–1979) Franco Maria Malfatti (1979–1980) Attilio Ruffini (1980) Emilio Colombo (1980–1983) Giulio Andreotti (1983–1989) Gianni De Michelis (1989–1992) Vincenzo Scotti (1992) Emilio Colombo (1992–1993) Beniamino Andreatta (1993–1994) Antonio Martino (1994–1995) Susanna Agnelli (1995–1996) Lamberto Dini (1996–2001) Giuliano Amato (2001) Renato Ruggiero (2001–2002) Franco Frattini (2002–2004) Gianfranco Fini (2004–2006) Massimo D’Alema (2006–2008) Franco Frattini (2008–2011) Giulio Terzi di Sant’Agata (2011–2013) Emma Bonino (2013–2014) Federica Mogherini (2014) Paolo Gentiloni (2014–2016) Angelino Alfano (2016–2018) Enzo Moavero Milanesi (2018–2019) Luigi Di Maio (2019–2022) Antonio Tajani (od 2022)

Królestwo Włoch

Camillo Benso di Cavour (1861)
Bettino Ricasoli (1861–1862)
Urbano Rattazzi (1862)
Giuseppe Pasolini (1862–1863)
Emilio Visconti-Venosta (1863–1864)
Alfonso Ferrero La Marmora (1864–1866)
Emilio Visconti-Venosta (1866–1867)
Pompeo Di Campello (1867–1867)
Federico Luigi (1867–1869)
Emilio Visconti-Venostaa (1869–1876)
Luigi Amedeo Melegari (1876–1877)
Agostino Depretis (1877–1878)
Luigi Corti (1878)
Benedetto Cairoli (1878)
Agostino Depretis (1878–1879)
Benedetto Cairoli (1879–1881)
Pasquale Stanislao Mancini (1881–1885)
Agostino Depretis (1885)
Carlo Felice Nicolis (1885–1887)
Agostino Depretis (1887–1887)
Francesco Crispi (1887–1891)
Antonio Starabba di Rudinì (1891–1892)
Benedetto Brin (1892–1893)
Barone Alberto de Blanc (1893–1896)
Onorato Caetani (1896–1896)
Emilio Visconti-Venosta (1896–1898)
Raffaele Cappelli (1898)
Felice Napoleone Canevaro (1898–1899)
Emilio Visconti-Venosta (1899–1901)
Giulio Prinetti (1901–1903)
Enrico Morin (1903)
Tommaso Tittoni (1903–1905)
Antonino Paternò-Castello (1905–1906)
Francesco Guicciardini (1906)
Tommaso Tittoni (1906–1909)
Francesco Guicciardini (1909–1910)
Antonino Paternò-Castello (1910–1914)
Sidney Sonnino (1914–1919)
Tommaso Tittoni (1919)
Vittorio Scialoja (1919–1920)
Carlo Sforza (1920–1921)
Pietro Tommasi della Torretta (1921–1922)
Carlo Schanzer (1922)
Benito Mussolini (1922–1929)
Dino Grandi (1929–1932)
Benito Mussolini (1932–1936)
Galeazzo Ciano (1936–1943)
Benito Mussolini (1943)
Raffaele Guariglia (1943–1944)
Pietro Badoglio (1944)
Ivanoe Bonomi (1944)
Alcide De Gasperi (1944–1946)

Republika Włoska

Alcide De Gasperi (1946)
Pietro Nenni (1946–1947)
Carlo Sforza (1947–1951)
Alcide De Gasperi (1951–1953)
Giuseppe Pella (1953–1954)
Attilio Piccioni (1954)
Gaetano Martino (1954–1958)
Amintore Fanfani (1958–1959)
Giuseppe Pella (1959–1960)
Antonio Segni (1960–1962)
Attilio Piccioni (1962–1963)
Giuseppe Saragat (1963–1964)
Amintore Fanfani (1965, 1966–1968)
Giuseppe Medici (1968–1968)
Pietro Nenni (1968–1969)
Aldo Moro (1969–1972)
Giuseppe Medici (1972–1973)
Aldo Moro (1973–1974)
Mariano Rumor (1974–1976)
Arnaldo Forlani (1976–1979)
Franco Maria Malfatti (1979–1980)
Attilio Ruffini (1980)
Emilio Colombo (1980–1983)
Giulio Andreotti (1983–1989)
Gianni De Michelis (1989–1992)
Vincenzo Scotti (1992)
Emilio Colombo (1992–1993)
Beniamino Andreatta (1993–1994)
Antonio Martino (1994–1995)
Susanna Agnelli (1995–1996)
Lamberto Dini (1996–2001)
Giuliano Amato (2001)
Renato Ruggiero (2001–2002)
Franco Frattini (2002–2004)
Gianfranco Fini (2004–2006)
Massimo D’Alema (2006–2008)
Franco Frattini (2008–2011)
Giulio Terzi di Sant’Agata (2011–2013)
Emma Bonino (2013–2014)
Federica Mogherini (2014)
Paolo Gentiloni (2014–2016)
Angelino Alfano (2016–2018)
Enzo Moavero Milanesi (2018–2019)
Luigi Di Maio (2019–2022)
Antonio Tajani (od 2022)

Przewodniczący Izby Deputowanych Włoch

Królestwo Włoch (1861–1945)	Urbano Rattazzi (1861–1862) Sebastiano Tecchio (1862–1863) Giovanni Battista Cassinis (1863–1865) Adriano Mari (1865–1867) Giovanni Lanza (1867–1868) Adriano Mari (1868–1969) Giovanni Lanza (1869) Giuseppe Biancheri (1870–1876) Francesco Crispi (1876–1877) Benedetto Cairoli (1978) Domenico Farini (1878–1880) Michele Coppino (1880) Domenico Farini (1880–1884) Michele Coppino (1884) Giuseppe Biancheri (1884–1892) Giuseppe Zanardelli (1892–1894) Giuseppe Biancheri (1894–1895) Tommaso Villa (1895–1897) Giuseppe Zanardelli (1897) Giuseppe Biancheri (1898) Giuseppe Zanardelli (1898–1899) Luigi Chinaglia (1899) Giuseppe Colombo (1899–1900) Niccolò Gallo (1900) Tommaso Villa (1900–1902) Giuseppe Biancheri (1902–1904) Giuseppe Marcora (1904–1906) Giuseppe Biancheri (1906–1907) Giuseppe Marcora (1907–1919) Vittorio Emanuele Orlando (1919–1920) Enrico De Nicola (1920–1924) Alfredo Rocco (1924–1925) Antonio Casertano (1925–1929) Giovanni Giuriati (1929–1934) Costanzo Ciano (1934–1939) Dino Grandi (1939–1944) Vittorio Emanuele Orlando (1944–1945) Carlo Sforza (1945–1946) Giuseppe Saragat (1946–1947) Umberto Terracini (1947–1948)
Republika Włoska (od 1948)	Giovanni Gronchi (1948–1955) Giovanni Leone (1955–1963) Brunetto Bucciarelli Ducci (1963–1968) Sandro Pertini (1968–1976) Pietro Ingrao (1976–1979) Nilde Iotti (1979–1992) Oscar Luigi Scalfaro (1992) Giorgio Napolitano (1992–1994) Irene Pivetti (1994–1996) Luciano Violante (1996–2001) Pier Ferdinando Casini (2001–2006) Fausto Bertinotti (2006–2008) Gianfranco Fini (2008–2013) Laura Boldrini (2013–2018) Roberto Fico (2018–2022) Lorenzo Fontana (od 2022)

Królestwo Włoch
(1861–1945)

Urbano Rattazzi (1861–1862)
Sebastiano Tecchio (1862–1863)
Giovanni Battista Cassinis (1863–1865)
Adriano Mari (1865–1867)
Giovanni Lanza (1867–1868)
Adriano Mari (1868–1969)
Giovanni Lanza (1869)
Giuseppe Biancheri (1870–1876)
Francesco Crispi (1876–1877)
Benedetto Cairoli (1978)
Domenico Farini (1878–1880)
Michele Coppino (1880)
Domenico Farini (1880–1884)
Michele Coppino (1884)
Giuseppe Biancheri (1884–1892)
Giuseppe Zanardelli (1892–1894)
Giuseppe Biancheri (1894–1895)
Tommaso Villa (1895–1897)
Giuseppe Zanardelli (1897)
Giuseppe Biancheri (1898)
Giuseppe Zanardelli (1898–1899)
Luigi Chinaglia (1899)
Giuseppe Colombo (1899–1900)
Niccolò Gallo (1900)
Tommaso Villa (1900–1902)
Giuseppe Biancheri (1902–1904)
Giuseppe Marcora (1904–1906)
Giuseppe Biancheri (1906–1907)
Giuseppe Marcora (1907–1919)
Vittorio Emanuele Orlando (1919–1920)
Enrico De Nicola (1920–1924)
Alfredo Rocco (1924–1925)
Antonio Casertano (1925–1929)
Giovanni Giuriati (1929–1934)
Costanzo Ciano (1934–1939)
Dino Grandi (1939–1944)
Vittorio Emanuele Orlando (1944–1945)
Carlo Sforza (1945–1946)
Giuseppe Saragat (1946–1947)
Umberto Terracini (1947–1948)

Republika Włoska
(od 1948)

Giovanni Gronchi (1948–1955)
Giovanni Leone (1955–1963)
Brunetto Bucciarelli Ducci (1963–1968)
Sandro Pertini (1968–1976)
Pietro Ingrao (1976–1979)
Nilde Iotti (1979–1992)
Oscar Luigi Scalfaro (1992)
Giorgio Napolitano (1992–1994)
Irene Pivetti (1994–1996)
Luciano Violante (1996–2001)
Pier Ferdinando Casini (2001–2006)
Fausto Bertinotti (2006–2008)
Gianfranco Fini (2008–2013)
Laura Boldrini (2013–2018)
Roberto Fico (2018–2022)
Lorenzo Fontana (od 2022)

W latach 1939–1944 izba działała pod nazwą Camera dei fasci e delle corporazioni, a w latach 1945–1946 pod nazwą Consulta nazionale. W latach 1946–1948 jednoizbowy parlament działał jako Assemblea Costituente.

Kontrola autorytatywna (osoba):