Żywność funkcjonalna

Żywność funkcjonalna – żywność, która wykazuje udokumentowany pozytywny wpływ na organizm człowieka ponad ten, który wynika z efektu odżywczego zawartych w niej składników odżywczych uznawanych za niezbędne^[1]. Działanie żywności funkcjonalnej polega na poprawie zdrowia, samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka zachorowania. Musi ona przypominać żywność konwencjonalną i wywierać działanie w ilościach, które można oczekiwać, że będą normalnie spożywane w prawidłowej diecie^[2]. Jest jednym z rodzajów tzw. nowej żywności^[1].

Działanie żywności funkcjonalnej skupia się najczęściej na poprawie wydolności fizycznej i umysłowej, poprawie odporności, regulacji apetytu, usprawnieniu pracy jelit, zmniejszaniu ryzyka takich chorób jak otyłość, cukrzyca, choroby nowotworowe, choroby układu krążenia, osteoporoza^[1][3].

Do grupy produktów spełniające kryteria żywności funkcjonalnej można zaliczyć produkty wzbogacone o^[2]:

• nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3
• substancje fitochemiczne, np. stanole, sterole
• błonnik pokarmowy
• cholinę i lecytynę
• witaminy i składniki mineralne
• probiotyki i prebiotyki^[4][5]
• naturalne przeciwutleniacze^[3]
• kofeinę, taurynę, inozytol^[3]

Według Europejskiego Konsensusu Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej żywność taka oprócz naturalnych składników ma zawierać zwiększone stężenie substancji aktywnej, która naturalnie w danym produkcie żywnościowym nie występuje lub występuje w niewielkiej ilości. Jednak niektórzy autorzy publikacji na podstawie szczególnej wartości prozdrowotnej zaliczają do żywności funkcjonalnej także niektóre rodzaje żywności naturalnej niespełniające powyższego warunku, jak tłuste ryby, owoce morza, zieloną herbatę, a nawet mleko^[2].

Pojęcie żywności funkcjonalnej nie jest zatem ostre, spotyka się też różne jej klasyfikacje. Ze względu na specyficzny skład można przykładowo ją podzielić na żywność^[6]:

• wzbogaconą
• niskoenergetyczną
• wysokobłonnikową
• probiotyczną
• energetyzującą
• o obniżonej zawartości sodu, cholesterolu itd.

Ze względu na zaspokajanie specyficznych potrzeb można przykładowo ją podzielić na żywność^[6]:

• zmniejszającą ryzyko chorób układu krążenia, nowotworów, osteoporozy itd.
• hamującą procesy starzenia
• dla osób obciążonych stresem
• dla sportowców
• dla kobiet w ciąży i karmiących
• dla osób w podeszłym wieku
• dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu.

Bioaktywne wyizolowane lub skoncentrowane substancje, którym nadano postać preparatów farmaceutycznych nazywane są nutraceutykami^[3]. Nie są one jednak lekami, można je wykorzystać do produkcji żywności funkcjonalnej lub suplementów^[2].

Z żywnością funkcjonalną mogą być czasem związane także pewne zagrożenia natury żywieniowej (efekt przeczyszczający, obniżenie przyswajalności niektórych składników odżywczych) oraz higieniczno-zdrowotnej (wywołanie nadwrażliwości pokarmowych, niekorzystne interakcje dodatków z innymi składnikami żywności, zanieczyszczenia)^[1].

Należy odróżnić termin żywność funkcjonalna od terminu dodatki funkcjonalne, który dotyczy substancji stosowanych w procesie produkcji, wpływających na polepszenie cech technologicznych i trwałości produktu^[6]

Idea żywności funkcjonalnej ma związek z filozoficzną tradycją Wschodu, w której nie dokonuje się wyraźnego rozróżnienia między pożywieniem a lekarstwem. Rozwój żywności funkcjonalnej zapoczątkowała Japonia, gdzie w połowie lat 80. XX wieku przeprowadzano badania, a następnie po kilku latach wprowadzono odpowiednie regulacje prawne i zaczęto produkować tego rodzaju żywność w skali przemysłowej^[6].

Przypisy