Klasse van nitrofiele zomen

Klasse van nitrofiele zomen
Nitrofiele zoomvegetatie in de Erpewaai
Syntaxonomische indeling
Klasse
Galio-Urticetea Pass. ex Kopecký 1969[1]
Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De klasse van nitrofiele zomen (Galio-Urticetea) is een klasse van syntaxa die betrekkelijk typerend zijn voor stikstofrijke standplaatsen die min of meer zijn beschaduwd. De Nederlandse plantengemeenschappen uit deze klasse komen vooral voor op matig vochthoudende tot vochtige bodems die sporadisch tot nooit worden overspoeld door oppervlaktewater.

Naamgeving en codering

• Engels: Nitrophilous perennial vegetation of wet to mesic habitats^[1]
• Duits: Klebkraut-Brennessel-Ruderalgesellschaften
• Hongaars: Árnyas-nyirkos termőhelyek ruderális szegélytársulásai
• Kroatisch: Nitrofilna, skiofilna ruderalna vegetacija^[2]
• Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r34

De wetenschappelijke naam Galio-Urticetea is afgeleid van de botanische namen van kleefkruid (Galium aparine) en grote brandnetel (Urtica dioica). Beide soorten zijn kensoorten van de klasse; grote brandnetel is daarenboven een constante soort.

Hoewel de Nederlandse naam doet vermoeden dat de klasse enkel zoomgemeenschappen betreft, kent ze ook vlakdekkende begroeiingen. Bovendien wordt de klasse van nitrofiele zomen in De vegetatie van Nederland niet ingedeeld bij 'zomen' maar bij 'ruigten'.

Fysiognomie

Het vegetatieaspect van het merendeel van de syntaxa uit de klasse van nitrofiele zomen wordt bepaald door witbloeiende kruiden.

Symmorfologie

De symmorfologie van de gemeenschappen uit deze klasse die in Nederland voorkomen, wordt voornamelijk gekenmerkt door middelhoge en hoog opschietende, overblijvende kruiden. De klasse omvat hoofdzakelijk zoomgemeenschappen, alhoewel ze in mindere mate ook vlakdekkende begroeiingen kent. De klasse kent ook uitgesproken ruigtegemeenschappen, waarbij de vegetatie zeer dicht en weelderig is, en hoog opschietende kruiden domineren.

Ecologie

In Nederland en Vlaanderen wordt de klasse van nitrofiele zomen voornamelijk aangetroffen bij houtwallen, heggen, hekken en overige beschutte standplaatsen bij bomen en/of struiken. Vaak zijn de gemeenschappen uit deze klasse te zien als lintvormige vegetatie bij min of meer beschutte bermen langs wegen en paden. Als vlakvormige vegetatie worden ze meestal aangetroffen in opengevallen plekken in bossen op eutrofe bodems.

Onderliggende syntaxa in Nederland en Vlaanderen

Van de klasse van nitrofiele zomen komen in Nederland en Vlaanderen twee orden voor, met allebei slechts één verbond. De klasse wordt hoofdzakelijk vertegenwoordigd door het verbond van look-zonder-look (Galio-Alliarion), dat in Nederland en Vlaanderen een zestal associaties kent. Van de klasse van nitrofiele zomen zijn in Nederland vijf rompgemeenschappen en drie derivaatgemeenschappen bekend.

Derivaatgemeenschappen

• Derivaatgemeenschap met reuzenberenklauw (DG Heracleum mantegazzianum-[Galio-Urticetea])
• Derivaatgemeenschap met Japanse duizendknoop (DG Fallopia japonica-[Galio-Urticetea])
• Derivaatgemeenschap met adelaarsvaren (DG Pteridium aquilinum-[Galio-Urticetea])

Rompgemeenschappen

• Rompgemeenschap met grote brandnetel (RG Urtica dioica-[Galio-Urticetea])
• Rompgemeenschap met fluitenkruid (RG Anthriscus sylvestris-[Galio-Urticetea])
• Rompgemeenschap met groot hoefblad (RG Petasites hybridus-[Galio-Urticetea])
• Rompgemeenschap met koninginnekruid en duinriet (RG Eupatorium cannabinum-Calamagrostis epigejos-[Galio-Urticetea])
• Rompgemeenschap met ridderzuring (RG Rumex obtusifolius-[Galio-Urticetea/Plantaginetea majoris])

Verspreiding

Oorspronkelijk waren deze plantengemeenschappen rivierbegeleidend; de meeste hebben zich echter goed verspreid in het cultuurlandschap. In de laagveengebieden en op de Waddeneilanden is de klasse wat minder algemeen.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

In de onderstaande tabel staan belangrijke diagnostische plantentaxa van de klasse van nitrofiele zomen voor Nederland en Vlaanderen.

Kentaxon	Triviale naam	Botanische naam
kK	kleefkruid	Galium aparine
kK	grote brandnetel	Urtica dioica
kK	hondsdraf	Glechoma hederacea
kK	look-zonder-look	Alliaria petiolata
kK	akkerkool	Lapsana communis
kK	zevenblad	Aegopodium podagraria
kK	gevlekte dovenetel	Lamium maculatum
	witte dovenetel	Lamium album
	dolle kervel	Chaerophyllum temulum
	knolribzaad	Chaerophyllum bulbosum
	groot glaskruid	Parietaria officinalis
	heggendoornzaad	Torilis japonica
	kleine kaardebol	Dipsacus pilosus
	kruisbladwalstro	Cruciata laevipes
	kruidvlier	Sambucus ebulus
	winterpostelein	Claytonia perfoliata
	ruw beemdgras	Poa trivialis
	gewone berenklauw	Heracleum sphondylium
	stinkende gouwe	Chelidonium majus
	fluitenkruid	Anthriscus sylvestris
	kweek	Elymus repens
	robertskruid	Geranium robertianum
	geel nagelkruid	Geum urbanum
	dagkoekoeksbloem	Silene dioica
	kruipende boterbloem	Ranunculus repens
	gewone hennepnetel	Galeopsis tetrahit
	bosklimopereprijs	Veronica hederifolia subsp. lucorum
	speenkruid	Ficaria verna
	klimop	Hedera helix

Rompgemeenschappen

Rompgemeenschap met grote brandnetel

De rompgemeenschap met grote brandnetel (RG Urtica dioica-[Galio-Urticetea]) is een zeer soortenarme, hypertrafente ruigte die vrijwel geheel wordt gedomineerd door grote brandnetel. Deze rompgemeenschap is meestal het gevolg van een snelle of overmatige nutriëntentoevoer. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze rompgemeenschap is r34RG01.

Rompgemeenschap met fluitenkruid

De rompgemeenschap met fluitenkruid (RG Anthriscus sylvestris-[Galio-Urticetea]) is een soortenarme dominantiegemeenschap op zeer voedselrijke, min of meer beschaduwde plekken waarin fluitenkruid domineert. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze rompgemeenschap is r34RG02.

Rompgemeenschap met groot hoefblad

De rompgemeenschap met groot hoefblad (RG Petasites hybridus-[Galio-Urticetea]) is een soortenarme dominantiegemeenschap waarin groot hoefblad dominant is. Deze rompgemeenschap komt vooral voor op zeer voedselrijke plaatsen langs kanalen en waterpartijen in de bebouwde omgeving. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze rompgemeenschap is r34RG03.

Rompgemeenschap met koninginnekruid en duinriet

De rompgemeenschap met koninginnekruid en duinriet (RG Eupatorium cannabinum-Calamagrostis epigejos-[Galio-Urticetea]) is een soortenarme dominantiegemeenschap waarin koninginnekruid en ook duinriet domineert. Deze rompgemeenschap komt vooral voor op hellingen waar bos of struweel is verwijderd en de aanwezige organische stof snel mineraliseerd en opgeslagen nutriënten vrijkomen. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze rompgemeenschap is r34RG04.

Rompgemeenschap met ridderzuring

De rompgemeenschap met ridderzuring (RG Rumex obtusifolius-[Galio-Urticetea/Plantaginetea majoris]) is soortenarme dominantiegemeenschap waarin ridderzuring domineert. Het is een klasseoverschrijdende rompgemeenschap uit de klasse van nitrofiele zomen en de weegbree-klasse (Plantaginetea majoris). Deze rompgemeenschap ontstaat op zeer voedselrijke, veelal bemeste of vervuilde gronden die zijn omgewerkt door antropogene invloeden. Deze rompgemeenschap komt in het bijzonder voor in en nabij weilanden met paarden. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze rompgemeenschap is r34RG05.

Derivaatgemeenschappen

Derivaatgemeenschap met reuzenberenklauw

Een derivaatgemeenschap met reuzenberenklauw (DG Heracleum mantegazzianum-[Galio-Urticetea]) wordt gedomineerd door reuzenberenklauw, een zeer hoogopschietende invasieve exoot, die bij aanraking verwondingen veroorzaakt. De soort is in staat soortenarme dominantiegemeenschappen te vormen in nitrofiele zomen, die verder worden begeleid door algemene nitrofiele kruiden. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze derivaatgemeenschap is r34DG01.

Derivaatgemeenschap met Japanse duizendknoop

Een derivaatgemeenschap met Japanse duizendknoop (DG Fallopia japonica-[Galio-Urticetea]) wordt gedomineerd door Japanse duizendknoop, een agressieve invasieve exoot uit Japan. De soort kan soortenarme dominantiegemeenschappen in nitrofiele zomen, die verder worden begeleid door algemene nitrofiele kruiden. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze derivaatgemeenschap is r34DG02.

Derivaatgemeenschap met adelaarsvaren

Een derivaatgemeenschap met adelaarsvaren (DG Pteridium aquilinum-[Galio-Urticetea]) betreft door adelaarsvaren gedomineerde ruigten op eutrofe standplaatsen. De derivaatgemeenschap komt voor op voormalige keiige schorren in het zeekleigebied, en heel af en toe in duingebieden, beekdalen, laagveengebieden en eutrofe standplaatsen in stedelijke milieus. De Nederlandse syntaxoncode (rVvN) voor deze derivaatgemeenschap is r34DG03.

Invasieve exoten

In veel plantengemeenschappen uit de klasse van nitrofiele zomen worden relatief vaak invasieve plantentaxa aangetroffen. Betrekkelijk veel uitheemse taxa gedijen dan ook goed in deze klasse, wat enigszins al wordt weerspiegeld in de derivaatgemeenschappen van deze klasse. Naast Japanse duizendknoop en reuzenberenklauw zijn ook Sachalinse duizendknoop, basterdduizendknoop, reuzenbalsemien en de gecultiveerde ondersoort bonte gele dovenetel hardnekkige invasieve exoten in de nitrofiele zomen.

Fotogalerij

• 
  De kruisbladwalstro-associatie
• 
  Associatie van look-zonder-look en dolle kervel
• 
  Zevenblad-associatie
• 
  De kruidvlier-associatie
• 
  Derivaatgemeenschap met reuzenberenklauw
• 
  Derivaatgemeenschap met Japanse duizendknoop

Zie ook

• Bosrand
• Cultuurvolger
• Overbemesting
• Stikstofproblematiek
• Nitrofiel alluviaal elzenbos
• Vegetatiekunde van A tot Z

Bronnen, noten en/of referenties ↑ a b (en) Pladias Class XD Galio-Urticetea. Gearchiveerd op 17 april 2021. ↑ (hr) Zaštita prirode SMŽ I.1.5. Nitrofilna, skiofilna ruderalna vegetacija. Gearchiveerd op 25 juni 2022.